ସମ୍ବଲପୁରରେ ୱାଲଡେନ୍ - ୨

 ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ସହ ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟଙ୍କର ଏକ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ

କଟକର ଏକ ଦହିବରା ଆଳୁଦମ ଦୋକାନ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ପ୍ରଶ୍ନ – ମୋର ଏହା ପର ପ୍ରଶ୍ନଟି ଯେତେଟା କବିତା ବିଷୟରେ ନୁହେଁ, ତାହାଠୁ ବେଶି କବିତାର ରାଜନୀତି ବିଷୟରେ । ଭାରତୀୟ ଇଂରାଜୀ କବିତାର ବମ୍ବେ ଘରାନାର କବିତାଗୁଡ଼ିକ (ଧରନ୍ତୁ କୋଲଟକର, ଏଜେକିଏଲ ଆଦି କବିମାନଙ୍କର କବିତାସବୁ) ଅନେକଟା ଚିତ୍ରବଦ୍ଧ, ଆତ୍ମସଚେତନ ଭାବରେ । ହେଲେ ଠିକ୍ ସେହି ସମୟରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବବାଦୀ ମଧ୍ୟ । ହେଲେ ଆପଣଙ୍କ ଇଂରାଜୀ କବିତାଗୁଡ଼ିକ ଅତିବାସ୍ତବବାଦୀ । ଧରନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କ ‘ଏ ଟେଷ୍ଟ୍ ଫର୍ ଟୁମରୋ’ ଯେପରି ଶେଷ ହୁଏ..

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ଏଇଟି ଗୋଟେ ଛୋଟ କବିତା । ଏହାକୁ ଧରି ଆଲୋଚନା ବିଶେଷ କିଛି ହେଇନି । କିନ୍ତୁ ମୋତେ ବହୁତ ଭଲ ଲାଗେ କବିତାଟି କାରଣ ତା’ ମୋ ଭୂଇଁର କଥା କୁହେ, ମୋ ଜାଗାର କଥା । ଓଡ଼ିଶା ମୋର ଭୂଇଁ, ଭାରତ ନୁହେଁ । ଏଇଠି କଅଣ ହେଉଚି ଶୈଲେନ, ଦେଖ । ମୁଁ ପଛକୁ ଫେରି ଚାହୁଁଚି । ମୁଁ ମନ୍ଦିର ଦୁଆରରେ ଭିତରକୁ ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ଭିଡ଼କୁ ତ ଦେଖୁଚି, ହେଲେ ନିଜକୁ ମଧ୍ୟ ନିରେଖେଇକି ଅନଉଚି । ଆଉ ଭିଡ଼ଟି ମୋର ଅଜଣା ଗୋଟେ ତାଳରେ ଥରୁଥିବା, ଏକ ବଡ଼ ଫୁଟିଥିବା ଫୁଲର ପାଖୁଡ଼ାମାନ ପରି । ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନର ମୂଳଭୂତ ପବିତ୍ରତା ବିଷୟରେ ବମ୍ବେର ଇଂରାଜୀ କବିଙ୍କର ବିଶେଷ କିଛି ଧାରଣା ନ ଥିଲା । ଆମର ଭୂଇଁ ଓ ତାହାର ସଂସ୍କୃତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଭିନ୍ନ ।  

ପ୍ରଶ୍ନ – ଆପଣଙ୍କ କାବ୍ୟଜଗତ ବର୍ଷାରେ ସିକ୍ତ, ଉଭୟ ଜଳବାୟୁର ଏକ ବିଷୟ ଭାବେ ଏବଂ ଗୋଟେ ରୂପକ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ଆପଣ ଏବେ ଏପରି ଗୋଟେ ସମୟରେ ବଞ୍ଚୁଚନ୍ତି ଯେବେ ଜଳବାୟୁରେ ବର୍ଷାର ପରିମାଣ ଓ ପ୍ରାବଲ୍ୟ କମିକମି ଚାଲିଚି । ଶ୍ରାବଣରେ ବି ଆଉ ବର୍ଷା ହେଉନି । ଏଇ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଆପଣ କିପରି ଖାପ ଖୁଆଇ ପାରିଚନ୍ତି ନିଜକୁ ।

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ବର୍ଷା ମୋର ଅନ୍ତରର ଅଭିଳାଷା, ଉତ୍କଣ୍ଠା ସହିତ ଜଡ଼ିତ । ଯାହା ସବୁବେଳେ ରହି ଆସିଚି । ମୋର ବର୍ଷବର୍ଷର କବିତା ଲେଖା ବି ତାହାକୁ ଦୂର କରି ପାରିନି । ବର୍ଷା ଗୋଟେ ରୂପକ, ମୁଁ ମୋ ନିଜ ଭିତରେ ଯେଉଁ ଜୀବନ ବଞ୍ଚେ, ତାହା ପାଇଁ ।

ପ୍ରଶ୍ନ – ଆପଣଙ୍କ ଇଂରାଜୀ କବିତାଗୁଡ଼ିକର ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ଅନେକ ଯତ୍ନ ସହିତ ନିର୍ମିତ । ହେଲେ ଓଡ଼ିଆ କବିତାର ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ଅତି ସରଳ । ଏପରି କାହିଁକି  ?

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର –  ମୁଁ ସିଧା କଥା କହିବି ? ମୁଁ ଓଡ଼ିଆ ଏତେ ଭଲକି ଜାଣିନି । ଇଂରାଜୀରେ କବିତା ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଅନେକ ବର୍ଷ ପରେ ମୁଁ ଓଡ଼ିଆରେ କବିତା ଲେଖିବାକୁ ଚାହିଁଲି । କାରଣ ମୁଁ ମୋର ଭାଇବନ୍ଧୁ, ମୋର ପାଖପଡ଼ିଶାର ଲୋକଙ୍କର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହେବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲି । ସେମାନେ ଜାଣି ନ ଥିଲେ ଯେ, ମୁଁ କବିଟିଏ କି ମୁଁ କବିତା ଲେଖେ । କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖିକି ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ଓଡ଼ିଆ ବହି ଖଣ୍ଡିଏ ହାତରେ ଧରି ଆସିଲି, ସେମାନେ ଭାବିଲେ କି ହଁ ଇଏ ବି ଓଡ଼ିଆ କବିଟିଏ । 

ସମାଜ ପ୍ରେସ୍‌ଠାରେ ଥିବା ଲେଟର୍‌ପ୍ରେସ୍ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଓଡ଼ିଆରେ କବିତା ଲେଖିବା ମୋର ଇଂରାଜୀ କାବ୍ୟକର୍ମର ଅନୁପୂରକ । ମୁଁ ନିଜର ଇଂରାଜୀ କବିତାରେ ଯେପରି ମାନସର ଗଭୀରତାକୁ ଯାଇ ନିଭୃତତମ ବିଚାରଗୁଡ଼ିକର ଅନ୍ୱେଷଣ କରିପାରିଚି, ଓଡ଼ିଆରେ ସେମିତି ବୋଧେ ପାରିନି । ବରଂ ଏଇଆ କହିଲେ ବୋଧ ହୁଏ ବେଶି ସତ ହବ, କି ଓଡ଼ିଆରେ ସେମିତି କରିବାକୁ ମୁଁ ଚେଷ୍ଟା କରିନି । ମୁଁ ଜାଣିଶୁଣି ଓଡି଼ଆରେ କବିତା ଲେଖିଲା ବେଳେ ସରଳ ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଚି । ଯେପରି ମୋତେ ସମସ୍ତେ ବୁଝି ପାରିବେ, ଖାଲି ଖବରକାଗଜ ପଢ଼ୁଥିବା ଜଣେ ସାଧାରଣ ଲୋକ ବି ।

ପ୍ରଶ୍ନ - ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆପଣଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ କବିତାଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ପାକଳ । ମୁଁ କହୁନି ଆପଣଙ୍କର ଇଂରାଜୀ କବିତା ସେପରି ନୁହେଁ ବୋଲି । ସେଗୁଡ଼ିକର ରାଜନୈତିକ ଧାର ଅଛି, ହେଲେ ଆତ୍ମସଚେତନ ଭାବରେ ନୁହେଁ ବୋଧ ହୁଏ । ହେଲେ ଆପଣଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ କବିତା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ପକ୍ଷଭୁକ୍ତ ଓ ଜନବାଦୀ । ନା ମୁଁ ଭୁଲ କହୁଚି ?

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ନା । ତୁମେ ଠିକ୍ ହିଁ କହୁଚ । ଶୈଲେନ ଏବେ ମୋର ଧାରଣା ଏଇଆ କି, ଅସଲ କବିତା କହିଲେ ଯାହା ବୁଝାଯାଏ, ତାହାକୁ କେବଳ ନିଜର ମାତୃଭାଷାରେ ହିଁ ଲେଖାଯାଏ । ଯଦି ଲେଖୁଥିବା କବିତାର ଭାଷା ନିଜେ ବଡ଼ ହେଇଥିବା ସମୟର ନିଜ ପରିବେଶର ଭାଷା ନୁହେଁ, ତାହା ହେଲେ ତାହାକୁ କବିତା କହି ହେବନି । ଭାଷାର ଜୀବନରେ ଏକ ବଡ଼ ଭୂମିକା ରହିଚି । ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ପିଲାଟିଏ ଥିଲି, ଏଇଠି ଗୋଟେ ମିଶନାରି ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ୁଥିଲି । ଆମକୁ ସ୍କୁଲରେ ଓଡ଼ିଆରେ କହିବାକୁ ବାରଣ ଥିଲା ।

ପ୍ରଶ୍ନ - ଆପଣଙ୍କର ଇଂରାଜୀ କବିତାର ବାକ୍‌ଛନ୍ଦ ଓ ଧାଡ଼ିର ବସାଣ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଗୋଟେ ବାକ୍‌ଛନ୍ଦ ଧରନ୍ତୁ ‘ଚତୁର ବିନୋଦ’ର – ‘ଚତୁର ବିନୋଦ’ ଗୋଟେ ଶୈଳୀର, ‘ରୁଦ୍ର ସୁଧାନିଧି’ ଆଉ ଗୋଟେ ଶୈଳୀର । ‘ଚତୁର ବିନୋଦ’ର ବାକ୍‌ଛନ୍ଦ ଟିକେ ସିଧା । କିନ୍ତୁ ‘ରୁଦ୍ର ସୁଧାନିଧି’ରେ ଟିକେ ତୀର୍ଯ୍ୟକତା ଅଛି । ଆପଣ ଇଂରାଜୀ କବିତାରେ ଯେଉଁ ବାକ୍‌ଛନ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି, ତାହା ‘ରୁଦ୍ର ସୁଧାନିଧି’ର – ପୂରା ସେଇଆ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ମୂଳତଃ ତାହା ହିଁ । କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଯେତେବେଳେ ଆପଣ ଲେଖୁଚନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେହି ବାକ୍‌ଛନ୍ଦଟି ପୂରା ସିଧା, ଟିକେ ଚତୁର ବିନୋଦ ଭଳି । ଏପରି କାହିଁକି ? ନା ଆପଣ ମୋର ବକ୍ତବ୍ୟରେ ଅରାଜି ?

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ମୁଁ ତୁମ କଥାରେ ଅରାଜି ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଯେବେ ଇଂରାଜୀରେ କବିତା ଲେଖା ଆରମ୍ଭ କଲି, ସେବର ଭାରତୀୟ ଇଂରାଜୀ କବିତା ଜଗତ ବସ୍ତୁତଃ ବମ୍ବେର କବିମାନଙ୍କ ହସ୍ତମୁଦିମାହାଲ ଥିଲା । ସେମାନେ ନିଜର ଏକ ବୋଲି ତିଆରି କରିଥିଲେ । ଭାଷାର ବିନୋଦପ୍ରିୟତା, ଗୋଟେ ରହସ୍ୟ ଯାହା କବିତାରେ ସଦା ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଥାଏ, ଯାହା ପ୍ରତି ପାଠକକୁ ଭିନ୍ନ ଏକ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କରେ, ସେସବୁ ସେମାନଙ୍କ କବିତାରେ ସେତେଟା ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ରହସ୍ୟ ସବୁବେଳେ ମୋତେ ଆକର୍ଷିତ କରିଚି ।...

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ସାକ୍ଷାତକାରଟି ୨୦୧୯ ମସିହାର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ନିଆଯାଇଥିଲା । ଇଂରାଜୀରେ ଏହାର କିୟଦଂଶ 'ଦି ହିନ୍ଦୁ' ଖବରକାଗଜର ଏକ ରବିବାସରୀୟ ଅଙ୍କରେ ତଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ରୂପଟି ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା 'ପଶ୍ଚିମା'ର ୨୦୧୯ ମସିହାର ପୂଜା ସଙ୍ଖ୍ୟାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇସାରିଚି । ସାକ୍ଷାତକାରଟିର ସର୍ବସତ୍ତ୍ୱ ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର ଓ ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟଙ୍କ ପାଖରେ ସଂରକ୍ଷିତ ।

Is India a civilisation or a nation-state

Sailen Routray

(Sage Publications Inc)

'Crisis and Contention in Indian Society' is a collection of essays and talks by sociologist T.K. Oommen, and is indicative of his continuing academic engagement with substantive issues of national relevance in India. All the chapters of the book grapple with the continuing crises in Indian society and polity, and try to analyse the causes of and solutions to the same. 

Most relevant social actors in the country, especially those belonging to the various apparatus of the state, perceive India as a nation-state, and not as the civilisational entity that it is. The author identifies this as one of the chief causes of the many crises plaguing post-colonial Indian polity and society. Because of the blind adoption of models of state-building and nationalism from Western Europe, severe strains have developed between nationality and citizenship in India that increasingly manifest in crises and violence.

The explosive growth of the Hindutva brigade has been one of the most virulent ways in which such strains have manifested themselves over the last four decades. The author argues against the notion that religion can form the basis of any kind of nationalism in India. In Chapter 6 of the book, he successfully contests demands by Hindutva groups for ‘Indianisation’ of the Church.

But the book fails to engage itself with the sociological processes that have led to the growth of Hindutva in the first place. For example, in Chapter 5 of the book that deals with the post-Godhra riots in Gujarat, we are offered insights into the changing nature of organised violence against minority communities, but none regarding the causes of such changes.

A map of India drawn in 1700 AD
(Photo Credit - Wikimedia Commons)

Similar problems are encountered when the author deals with issues surrounding caste. In Chapter 4 he tries to draw parallels between race and caste as categories, and shows a certain parallelism between the careers of these two concepts. But the important question here is not to ask whether a certain parallelism exists at the level of history of ideas or not, but to explicate the modes through which the careers of such categories have been imbricated in our political and social history.

While dealing with ‘national’ challenges to the Indian state, the author builds interesting and impressive typologies regarding the various oppositional movements against it. He also argues for the adoption of certain principles that might go a long way in containing such challenges within the existing constitutional framework in India. For example, he consistently and convincingly argues for the adoption of the linguistic criterion (as opposed to caste or religion) as the basis for further reorganisation of Indian states. He also persuasively argues for the creation of more states in the Hindi belt in north India by recognising the rights of subaltern linguistic groups such as Bhojpuri etc.

Despite the book’s wide-ranging concerns, it does not grapple with the Maoist insurgency in the tribal belts of peninsular India. Any book that purportedly deals with ‘crisis and contention in Indian society,’ and fails to discuss the Maoist insurgency can only be seen as incomplete. In spite of the limitations, Crisis and Contention in Indian Society is a welcome addition to literature, and provides a synthetic overview of the many ways in which the various entanglements between nationality and citizenship in India seem to have produced more than half a century of crisis and contention. 

'Crisis and Contention in Indian Society' ।  T.K. Oommen । New Delhi, Thousand Oaks and London: Sage Publications । 2005 । ISBN 0-7619-3359-X ।

Copyright of this review rests with the reviewer. 

ସମ୍ବଲପୁରରେ ୱାଲଡେନ୍ - ୧

 ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ସହ ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟଙ୍କର ଏକ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ

କଟକର ଚହଟା ଘାଟ ପାଖରେ ମହାନଈ ( ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଆମେ ତିନିକୋଣିଆ ବଗିଚାର ସେହି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଠିକଣାରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ପ୍ରଥମେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଆମର ଚର୍ଚ୍ଚା । ଶରୀର ଖରାପ ରହିବା ଯୋଗୁଁ ଜୟନ୍ତ ବାବୁ ଆଉ ବେଶୀ ଯିବାଆସିବା କରିପାରୁ ନାହାନ୍ତି, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭ୍ରମଣ ପ୍ରିୟ ହେବା ସତ୍ୱେ । ହେଲେ ଆମେ ତାଙ୍କ ଘରେ ସାକ୍ଷାତକାର ପାଇଁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ମାତ୍ରେ ସେ ଆମକୁ ନିଜର ପାରମ୍ପରିକ ଆଥିଥେୟତାର ସହିତ ପରଶିଲେ, ଅଳପ ଚିନି ଓ କିଛି ଲେମ୍ବୁ ଦିଆ ନାଲି ଚାହା  ।

ପ୍ରଶ୍ନ - ଏଇ ମେ ପଚିଶି ତାରିଖରେ ଆପଣଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଅକାଦେମୀର ଫେଲୋସିପ୍ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା  । ଜଣେ କବି ଭାବରେ ଆପଣ ନିଜର ଯାତ୍ରା ଅନେକ ଦଶନ୍ଧି ତଳେ, ପାଖାପାଖି ଦୁଇ ପୁରୁଷ ହେବ ଆଗେ, ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଫେରିକି ଚାହିଁଲେ ସେ ବାଟ କେମିତି ଦିଶୁଚି ?

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ହଁ ଅନେକ ବର୍ଷ ହେଲାଣି । ପଚାଶ ବର୍ଷରୁ କିଛି ଅଧିକ ସମୟ ହେବ, ମୁଁ ଗମ୍ଭୀରତାର ସହ କବିତାର ରାଇଜରେ ପ୍ରବେଶ କଲି - ତା’ର ମାନେ ହେଲା, ମୁଁ ଏଇ ସମୟ ଭିତରେ କବିତାକୁ ଦିନଟେ ବି ଛାଡ଼ି ପାରିନି । କିନ୍ତୁ ଆହୁରି ଦେଖିଲେ ଏପରି ଘଟିଚି, କାରଣ ଏମିତି ହେବାର ଥିଲା । ତମେ ତ ଜାଣିଛ ମୁଁ କେମିତି ଲୋକ । ମୋର କବିତା ସାଙ୍ଗେ କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନଥିଲା, କି ୩୭ ବର୍ଷ ବୟସରେ କବିତା ଲେଖିବା ଆଗରୁ ମୋର କବିତାରେ ସେପରି କୌଣସି ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହ ବି ନଥିଲା ।

ପ୍ରଶ୍ନ – ଯଦି ଆମେ ଆପଣଙ୍କର ଗତ ଷାଢ଼େ ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧିର କାବ୍ୟଜୀବନକୁ ଦେଖିବା, ତାହା ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଅକାଦେମୀର  ଫେଲୋସିପ୍ ହେଲା ଆପଣ ପାଇଥିବା ସମ୍ମାନମାନଙ୍କର ଏକ ଦୀର୍ଘ ତାଲିକାରୁ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର । ଆପଣଙ୍କର କବିତା ପୃଥିବୀର ସର୍ବୋତ୍ତମ ପତ୍ରିକାମାନଙ୍କରେ ଛପା ମଧ୍ୟ ଯାଇଛି । ଏ ମଧ୍ୟରୁ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠୁ ବେଶି ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କେଉଁଟି ? ସାହିତ୍ୟରୁ କଅଣ ମିଳିଛି ବୋଲି ନୁହେଁ । ଆପଣ ତ ନିଜ ଆତ୍ମଜୀବନୀରେ କହିଚନ୍ତି ଯେ, ଆମେରିକାରେ ‘ପୋଏଟ୍ରି’ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକଙ୍କ ସହିତ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଆହ୍ଲାଦପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ।

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର– ‘ପୋଏଟ୍ରି’ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାର ସବୁଠାରୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦାସମ୍ପନ୍ନ କବିତା ପତ୍ରିକାମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହା ଆମେରିକାର ଶିକାଗୋ ସହରରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ଏଣୁ ଯେତେବେଳେ ଏହାର ସମ୍ପାଦକଙ୍କ ଠାରୁ ମୋତେ ତାଙ୍କ ସହ କବିତା, ବିଶେଷତଃ ଭାରତୀୟ କବିତା, ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ନିମନ୍ତେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ପାଇଁ ଆମନ୍ତ୍ରଣଟିଏ ମିଳିଲା, ମୁଁ ବହୁତ ଉଲ୍ଲସିତ ଓ ଭାବବିଭୋର ହୋଇ ଉଠିଲି ।

ପ୍ରଶ୍ନ – କିନ୍ତୁ କେନ୍ଦ୍ରିୟ ସାହିତ୍ୟ ଅକାଦେମୀର ଫେଲୋଶିପ୍ ବୋଧ ହୁଏ ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାହିତ୍ୟ ପୁରସ୍କାର । ଆପଣ କଅଣ ଏହାକୁ ନିଜର ସର୍ବଶ୍ରଷ୍ଠ ସମ୍ମାନ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ ? ବିଶେଷତଃ ଯେତେବେଳେ ଆପଣ ଏହି ସମ୍ମାନ ପାଇବାରେ ପ୍ରଥମ ଇଂରାଜୀ କବି ।

କଟକର ମହାନଦୀ ବିହାରଠାରେ ମହାନଈ ଉପରେ ପୋଲ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ନା । ମୁଁ ମୋ ଜୀବନ ସମ୍ମାନ ବା ପୁରସ୍କାର ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରି ବଞ୍ଚେନା । ଯେବେ ଜଣେ କବି ବା ଲେଖକ ଗମ୍ଭୀରତା ପୂର୍ବକ ଲେଖିଚାଲେ, ତାହା ହେଲେ ପୁରସ୍କାର ତ ତା’ ବାଟେ ଆସିବ । ମୁଁ ଏଇ ସବୁ ପୁରସ୍କାର ବିଷୟରେ କେବେ କିଛି ବେଶି ଭାବିନି । ମୋ ପାଇଁ ଏଗୁଡ଼ିକ କୁନିକୁନି ଫୁଲ ଭଳି, ଯାହା ସକାଳେ ମଉଳି ଯାଆନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଅଜୀବ କଥା ହେଲା, ଯେତେବେଳେ ମୁଁ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଅକାଦେମି ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲି ୧୯୮୧ ମସିହାରେ, ସେତେବେଳେ ବି ମୁଁ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ କବିତା ଲେଖୁଥିବା ପ୍ରଥମ କବି ଥିଲି ତାହା ପାଇବାରେ, ଆଉ ଏବେ ୨୦୧୯ରେ ସେହି ଅନୁଷ୍ଠାନଠାରୁ ଫେଲୋସିପ ପାଇବାରେ ବି ମୁଁ ପ୍ରଥମ ଇଂରାଜୀ କବି । ହେଲେ ଏ ସବୁ ବିଷୟରେ ବେଶି ଆଲୋଚନା କରି ଲାଭ ନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକର ମୋ ପାଇଁ ଏତେ କିଛି ମାନେ ନାହିଁ କାରଣ ତା’ ସଭାରେ ମିଳିଥିବା ଫୁଲତୋଡ଼ା ପରି । ସଭା ସରିଲା, ଫୁଲତୋଡ଼ାର ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱ ବି ସରିଲା ।

ପ୍ରଶ୍ନ – ଯଦି ଆମେ ଆପଣଙ୍କ କବିତା ପାଖକୁ ଫେରି ଆସିବା, ଆପଣଙ୍କ କାବ୍ୟିକ ସ୍ୱରଟି ଗତ ଦୁଇ ଦୁଇ ପୁରୁଷର ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଇଂରାଜୀ କବିମାନଙ୍କର ସ୍ୱର ତୁଳନାରେ ଗୋଟିଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନିର୍ଣ୍ଣିତ । କିନ୍ତୁ ମୋତେ ଆପଣଙ୍କ ସ୍ୱରଟି ଠିକ୍ ଏଇ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ହିଁ ଭଲ ଲାଗେ । ଧରନ୍ତୁ ‘ଦି ଡନ୍ ଅଫ୍ ପୁରୀ’ କବିତାର ‘ମୁଁ’ଟି । କବିତାଟିରେ କଥକଙ୍କର ସ୍ୱର ଏବଂ କବିଙ୍କର ସ୍ୱର ଗୋଟିଏ ନୁହେଁ । ତଥାପି ମଧ୍ୟ କବିତାଟିରେ ଆତ୍ମୀୟତା ଅଛି । ଆଉ ଏହି ପରି କେବଳ ଏଇ କବିତାଟିରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏଇ ଅନିର୍ଣ୍ଣିତ ସ୍ୱରର ଆତ୍ମୀୟତା ଆପଣଙ୍କର ଅନେକ କବିତା ବିଷୟରେ ସତ । କିଛିଟା ବେଗମ ଅଖ୍‌ତର୍‌ଙ୍କର ଗାୟକି ପରି, ଯେଉଁଠି ତାଙ୍କ ଗଳାର ଖରାଶ୍ ଗଜଲକୁ ଆହୁରି ମିଠା କରେ, ଶ୍ରୋତାକୁ କରେ ତନ୍ମୟ । ଏହା ଆପଣଙ୍କ କବିତାରେ କିପରି ସମ୍ଭବ ହୁଏ ?

ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର – ଏ ବିଷୟରେ ବେଶି କିଛି କହିବା ବୋଧ ହୁଏ ମୋ ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ମୁଁ ସବୁବେଳେ ସେଇ ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପାଖକୁ ଫେରିକି ଯାଏ, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ମୋର ଜୀବନକୁ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି । ଆଉ ସେଗୁଡ଼ିକ ଆସିଚନ୍ତି ମୁଁ ଯେଉଁ ଯାଗାରେ ରହି ଆସିଚି, ସେଇଠୁ । ମୋର ମନେ ପଡୁଚି ମୋତେ ପାଞ୍ଚ ଛଅ ବର୍ଷ ହେଇ ଥିବା ସମୟର ଗୋଟେ ଘଟଣା । ବାପା ମୋତେ ପୁରୀ ନେଇ ଥାଆନ୍ତି । ମୋର ଏବେ ବି ମନେ ଅଛି ସେ ସମୟର ନରେନ୍ଦ୍ର ପୋଖରି । ସେଠି ଥିଲେ ଅନେକ କଇଁଚ, ବହୁତ ବୁଢ଼ା । ଆଉ ଲୋକେ ଚିଲ୍ଲଉ ଥାଆନ୍ତି, ‘ଏକଡ଼େ, ଏକଡ଼େ’ । ମୋ ଜୀବନ ଏଇପରି ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ତିଆରି ।  ମୋର ଭୂଇଁଟି ମୋତେ ତିଆରିଚି, ଆଉ ସେଥିରୁ ଜନ୍ମ ମୋର କବିତା । ହଁ - ତୁମେ ଯେହେତୁ ଅନ୍ତରଙ୍ଗତାର ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଚ, ମୁଁ ମୋର ଭୂମିଟି ସହିତ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ । ମୁଁ ଆଉ କେଉଁଠି ଚଳି ପାରି ନ ଥାଆନ୍ତି କି କବିତା ଲେଖି ପାରି ନଥା’ନ୍ତି । 

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ସାକ୍ଷାତକାରଟି ୨୦୧୯ ମସିହାର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ନିଆଯାଇଥିଲା । ଇଂରାଜୀରେ ଏହାର କିୟଦଂଶ 'ଦି ହିନ୍ଦୁ' ଖବରକାଗଜର ଏକ ରବିବାସରୀୟ ଅଙ୍କରେ ତଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ରୂପଟି ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା 'ପଶ୍ଚିମା'ର ୨୦୧୯ ମସିହାର ପୂଜା ସଙ୍ଖ୍ୟାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇସାରିଚି । ସାକ୍ଷାତକାରଟିର ସର୍ବସତ୍ତ୍ୱ ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ର ଓ ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟଙ୍କ ପାଖରେ ସଂରକ୍ଷିତ ।