ବଡ଼ଗୋରଡ଼ାରେ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ନୟାଗଡ଼ର ଫତେଗଡ଼ଠାରେ ଦୋଳଯାତରା (୨୦୧୬ ମସିହା)
ଫଟୋ କ୍ରେଡିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ବଡ଼ଗୋରଡ଼ା ନୂଆଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଗୋଟିଏ ଗାଁ । ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରେପରେ ୧୯୪୦ ଦଶକର ଶେଷରେ ଓ ୧୯୫୦ ଦଶକର ଆରମ୍ଭରେ ଅନେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଏହି ଗ୍ରାମରେ ପାଳନ କରାଯାଉଥିଲା; ଯଦିଓ ଭିନ୍ନ ରୂପରେ । ଏବେର ଉତ୍ତର ଭାରତରୁ ଆମଦାନୀ କରା ପର୍ବ ହୋଲି ସମୟରେ, ଦୋଳ ମାସରେ ପୂନେଇ ସେବେ ଅଲଗା ହିସାବରେ ପାଳିତ ହେଉ ଥିଲା । ଘରେ ଥିବା ହଳିଆଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଥିଲା ବର୍ଷାରମ୍ଭ ।ହୋଲିରେ ସେବେ ନୂଆ ହଳିଆ ଲାଗନ୍ତି ଓ ପୁରୁଣା ହଳିଆ ଛାଡ଼ି ଯାଆନ୍ତି । 

ଏହି ଦିନ ଶିଖରପୁରରୁ ଜଉତିଷ ଆସି ପାଞ୍ଜି ଦେଖି ବରଷକ ଯାକର ଫଳାଫଳ କହିବେ । ନୂଆ ଅମଳ ହୋଇଥିବା ଚଣା ତଥା ଆମ୍ବ, ଉଖୁଡ଼ା ମିଶାଇ ଘରେ ପୂଜା ହୁଏ । ରଙ୍ଗ ମରାମରି ମଫସଲରେ କେହି ଖେଳୁ ନଥିଲେ ।

ସେହି ପରି, ସେବେ (ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳ ପରି) ରାକ୍ଷି କଅଣ, ତାହା ଲୋକେ ବମ୍ବେ ସିନେମାର ବାହାରେ ଜାଣି ନ ଥିଲେ । ଶ୍ରାବଣ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ସେବେ ଗହ୍ମା ପୂନେଇ ନାମରେ ଜଣା ଥିଲା । ସକାଳେ ଗୋରୁ ଛଡ଼ା ହେବା ଆଗରୁ ତାଙ୍କ କାନରେ ସିନ୍ଦୁର ଲାଗି ହୁଏ । ନିଜପର ବିଚାର ନ କରି ସେ ଦିନ ଘାସ କାଟି ଲୋକେ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ଗୋଧୂଳିରେ ଗାଁକୁ ଫେରିଲା ବେଳେ ଖୁଆନ୍ତି ।  ଗେଣ୍ଡାଳିଆ ଗଛକୁ କାଟି ତାହାର ଡାଳକୁ ନେଇ ବଳଦମାନଙ୍କୁ ଛୁଆଁଯାଏ । ଘରଘର ପିଠାପଣାରେ ଭାସେ ।

ମହାଳୟା ପର୍ବ ଅଶିଣ ମାସ ଅମେଇସାରେ ପଡ଼େ । ସେ ଦିନ ମହାଳୟା ଶ୍ରାଦ୍ଧ ; ଶ୍ରାଦ୍ଧ ପରେ ଖିଆପିଆ ହୁଏ । ପଡ଼ୋଶି ଓ ବନ୍ଧୁମାନେ ନିମନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇ ଆସନ୍ତି । ଭୋଜିରେ ପ୍ରାୟତଃ ଉଷୁନା ଅନ୍ନ, ଖିରି, ଆମ୍ବିଳ ଓ ତରକାରୀଟିଏ ହୁଏ । ଏହି ଦିବସରେ ଗାଁ ସାରା ଲୋକେ ଘରର ସମସ୍ତ ବସ୍ତ୍ର, ମସିଣା, ସଉପ, କନ୍ଥା ଆଦି ଧୋଇ ସଫା କରନ୍ତି । ପୁରୁଣା ମାଟି ହାଣ୍ଡି ଓ ମାଠିଆ ଆଦି ଫୋପାଡ଼ି ନୂଆ ଘିନା ଯାଏ 

ଦଶହରା ଦିନ ଘରେଘରେ ବହିଖାତା ଓ ଲୌହସାମଗ୍ରୀ ଆଦିକୁ ଦୁଗ୍ଧାନ୍ନ ଦେଇ ପୂଜା ସମ୍ପନ୍ନ କରାଯାଏ । ସବୁ ଘରେ ଏହି ଦିନ ନୂଆ ଚୁଡ଼ା ଖିରି କରି ଖିଆଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଗାଁରୁ ନାଟଦଳ ଆସି ଦୁଆରେ ଦୁଆରେ ସଖିନାଚ କରନ୍ତି ।  ଏହା ଛଡ଼ା ପାଇକନାଚ ମଧ୍ୟ ହୁଏ । ଦଶହରାରେ ଦୂର୍ଗାମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜାର ପ୍ରଚଳନ ଆଦୌ ନ ଥିଲା ।

ଦଶହରା ପରେ କୁଆଁରପୂନେଇ ଦିନ ବଡ଼ଗୋରଡ଼ା ଗାଁର ଖଦାଳ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଖଡ଼ିକାରେ ଫୁଲସଜ ହୋଇଥିବା କୁମ୍ଭ ଧରି ଆସନ୍ତି । କିଛି କୁମ୍ଭରେ ଚାରୋଟି ହାତ ବାହାରି ସେଥିରେ ଚୁଡ଼ି ଲାଗି ହୋଇଥାଏ । ଏହି କୁମ୍ଭକୁ ଠାକୁରାଣି କହନ୍ତି ।

କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଅମେଇସା ରାତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରେ ‘ବଡ଼ବଡ଼ିଏ ହୋ, ଅନ୍ଧାରରେ ଆସି ଆଲୁଅରେ ଯାଅ, ବାଇଶି ପାହାଚରେ ଗଡ଼ଗଡ଼ଉଥାଅ’ ଗାଇ, ତଥା କାଉଁରିଆରେ କିମ୍ବା ଆଖୁଖଣ୍ଡରେ ଘିଅ ସଳିତା ବାନ୍ଧି, ନିଆଁ ଲଗାଇ ବଡ଼ବଡ଼ିଆଙ୍କୁ ଲୋକେ ଡାକନ୍ତି । ଏହା ସହ ଫଳ ଓ ମିଠା ଆଦି ପୂଜା ହୁଏ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବଣ୍ଟା ହୁଏ । ଗାଁରେ ‌ଏହି ରାତିରେ ବାଣମରାର ପରମ୍ପରା ନଥିଲା ।

ଶ୍ରାବଣ ନୁହେଁ, କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ହିଁ ଥିଲା ପୁଣ୍ୟମାସ । ଅନେକ ଲୋକେ ଏହି ମାସରେ ଆମିଷଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି । ଆଉ କିଛି ଲୋକେ ସକାଳୁ ସକାଳୁ କାର୍ତ୍ତିକସ୍ନାନ ମାସ ସାରା ସମାପନ କରନ୍ତି । କାର୍ତ୍ତିକ ପୂନେଇକୁ ରାସପୂର୍ଣ୍ଣିମା ମଧ୍ୟ କୁହା ହେଉଥିଲା । ଅନେକ ଘରେ ମାସକ ଯାକ ‘କାର୍ତ୍ତିକ ମାହାତ୍ମ୍ୟ’ର ପାରାୟଣ ମଧ୍ୟ ହେଉଥିଲା ।

ଅର୍ଥାତ ଏଇ ଦୁଇପୁରୁଷ ତଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନୂଆଗଡ଼ ପରି ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜାର ପ୍ରାବଲ୍ୟ ନଥିଲା । ଦୋଳ କିମ୍ବା କାର୍ତ୍ତିକ ଅମେଇସା ପରି ପର୍ବଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାନୀୟ ପରମ୍ପରାମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ତରଭାରତୀୟ ଆଟୋପ କବଳିତ କରି ନଥିଲା । ଅର୍ଥାତ୍, ଓଡ଼ିଶା ଓଡ଼ିଶା ହୋଇ ଥିଲା ; ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରମ୍ପରା ଦୃଷ୍ଟିରୁ, ଆଜି ଭଳି ଆମ ରାଇଜଟି ଉତ୍ତର ଭାରତର ପୌତ୍ତଳିକ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଉପନିବେଶ ମାତ୍ର ପାଲଟି ଯାଇ ନଥିଲା ।

ବି.ଦ୍ର. – ଏହି  ଆଲେଖ୍ୟଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଲେଖାଟିର ଉପାଦାନ ଯନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଲେଖକ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ଦୋରାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଛୋଟ ମୋର ଗାଁଟି’ରୁ ସଙ୍ଗୃହିତ । ବହିଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥ ଶିକ୍ଷାସନ୍ଧାନ ସଂସ୍ଥା ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ଛାପିଥିଲେ ।

'Surjya, the Sun God' by Ramakanta Rath

Translated from Odia by Sailen Routray

 

'Sun Ripening Corn' (Painted in 1890)
Artist - Edward Burne-Jones (1833-1898)
Photo Credit - Wikimedia Commons 

I know the other gods 

in a more or less perfunctory manner.

The sea-god, whose long and broad wall 

looks covered with velvet moss 

and, therefore, raises little curiosity.

Agni, whom I remember with some conceit,

as I know parts of his saga, 

which is not completely respectable, 

so to speak.  

It seems to be a matter of universal faith 

that he used to be in charge

of Ravana’s kitchen. 

I find it difficult though

 to understand the reason 

for this maliciousness,

when it was no small responsibility. 

The god of the wind,

who sneaks in and out 

to whisper the status of the seasons,

and last but not the least, death:

who comes like a beggar at the backdoor;

vainly apologetic about his unwanted appearance.

Poor fellow! 

As if he could have done anything else!

 

But I perhaps don’t know anything 

about Surjya who gets up before me.

Although people do say 

that sunsets are something wonderful, 

memorable, in fact. 

One does not need to try 

to be born and to die. 

It is almost involuntary, 

like the wagging of the tail of a dog 

or the blinking of the eyes.

Therefore, 

I have never felt the need

to praise either sunsets or sunrises. 

And as we all know,

the sun looks a bit harsh 

and tired during the noon.

And I end up doing other things.

During the noon, that is.

 

But I know the sun in darkness, almost

like a part of my body.

I have always felt 

that darkness is like magic.

Darkness that reminds one of the other, 

and forbids the similarity of visions.

You are tied to the wheel of your mind.

Roll, but please don’t see the wheel.

 

Therefore, all memories are like wheels:

they make you rise and fall.

It might be the embrace of a lover 

or the desire for warmth 

(the source of which might be cold as ice). 

But you feel a little pain 

in your ribs at first,

unclear like a light breeze 

among newborn leaves;

increasing slowly, 

till it becomes larger than itself.

You could have broken down like a

piece of thin china 

flung down from a table.

Before that though, 

one remembers funny inspirations.

 

But such imaginaries are laughable.

In darkness, that is. 

Because it reminds one

of binary opposites.

Because if you try too hard 

for too long,

then you can conceivably watch

the fluttering wind threading through the leaves.

 

And you come to know something; 

that Ravana had seen, 

but was unable to understand.

That death comes when you see contraries:

when mice hunt mighty snakes;

when cats feed on dog meat;

when tigers sneak away from deer;

and, when sows give birth 

to foals occasionally.

The point while concluding 

is very precise indeed:

if the horizons are clouded over with sand;

If tears stream down 

the eyes of horses and elephants;

then, death is certain.

Everything else 

is about being a Fabian.

 

I, therefore, 

know the Lord Surjya, 

even though,

I have seen very little of him. 

It’s of course a folk belief,

that one is cured 

of the most stubborn of diseases, 

if Surjya so blesses.

I believe that.

 

Leaves fall from trees;

first slowly indeed

and then massively, all of a sudden.

The tree is then finally free

of its disease of leaves.

The flowers wither slowly,

but surely.

First one notices 

a tiny, withering black spot.

And, then the stamens dry up.

An inexperienced fool might think

that this disease is temporary;

even if serious, then eccentric, 

and, therefore, of no consequence.

But then he’ll notice someday 

when the sun rises,

that the flower has fallen off,

and that the tree has also turned dark.

I insist again,

that I have an unshakable faith,

in the power of Surjya.

Perhaps Surjya is the only god,

who at least makes things a little clearer.

Both during the day 

and during the night,

when you might get a cure.

Photo Credit - Wikimedia Commons

Note: I have two editions of Ramakanta Rath's volume of poems 'SRIRADHA' (that's how it's spelt in its copyright page); the latest one is the book's eighth incarnation, published in 2013. This is a remarkable fact for a volume of poems in Odia. 'Sri Radha' has stayed in print for the last 35 years, ever since it was first published in 1985. It is perhaps one of the most popular books of the last four decades in the language. 

What makes it even more bizarre is that in the 1950s Ramakanta Rath (1934-present) started his career as a poet, as an avant-garde writer of high modernist verse, with his 'Kete Dinara' - 'Of How Many Days' - (1962) and 'Aneka Kothari' - 'Many Rooms' - (1967) contributing substantively towards creating a tradition of highly allusive, dense poetic language in Odia. 

'Sri Radha' with its clear poetic diction, mythological overtones, and resonance with an older tradition of Vaishnavite poetry in the language marked a break with his prior work. Much felicitated and honoured, Rath has won the 'Saraswati Samman' for 'Sri Radha'.    

କମଳାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ଜନମରୁ ମରଣ’ ପଢ଼ିବାର ତିନୋଟି ଉପାୟ ଓ ତହିଁରୁ କିଛି ଶିକ୍ଷା

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

 

କମଳା ଭାଇଙ୍କ କଥା, ଆପଣ କେବେ ଶୁଣିବା କଥା ନୁହେଁ । ଶୁଣିବେ ମାନେ ଫସିବେ । ଫସିବେ ବୋଇଲେ ଭଲ କରି ଫସିବେ । ଧରନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କର ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଛପା କବିତାରେ କିରାସିନି ଷ୍ଟୋଭ୍‌ର କିଛି ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି । ତାହାକୁ ଦେଖି ସେ କହିବେ, ‘ତମେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନରେ କାଠଚୁଲିରୁ କିରାସିନି ଷ୍ଟୋଭ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମାଜତନ୍ତ୍ର ଉପରେ ବହିଟିଏ ଲେଖ ।’ କହି ସାରି ସେ ବିଷୟକ ମାଲମତା କିଛି ମଧ୍ୟ ଆପଣଙ୍କୁ ଯୋଗାଇଦେବେ । ଆଉ ଆପଣ ଗ୍ରନ୍ଥଟିକୁ ଲେଖନ୍ତୁ ବା ନ ଲେଖନ୍ତୁ, ଲେଖିବାର ଛଳନା ଅତ୍ୟନ୍ତ କରିବେ, ଆଉ ହିନସ୍ତା ହେବେ ।

ତାଙ୍କର ମୁଣ୍ଡଟି ଗୋଟିଏ ମଣିଷର ମୁଣ୍ଡ ନୁହେଁ - ତାହା ଏକ ରାକ୍ଷସର । ଏଣୁ ସେ ଭାବନ୍ତି ସମସ୍ତଙ୍କର ତାଙ୍କ ଭଳି ଉଦ୍ୟମ କରିବାର ବଳବୟସ ଅଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ତାଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ଲେଖାଲେଖି ଓ ଅନୁବାଦ ପୁସ୍ତକ ଛଡ଼ା, ଇଂରାଜୀରେ ତାଙ୍କର ଏକତିରିଶଟି ବହି । ସେଥିରୁ ପଚିଶଟି ବହି ଓଡ଼ିଆରୁ ଇଂରାଜୀକୁ ଅନୁବାଦ; ଗୋଟିଏ ହେଲା କବି ଫୈଜ ଅହମଦ ଫୈଜଙ୍କର କବିତାର ଇଂରାଜୀକୁ ଅନୁବାଦ; ବାକି ପାଞ୍ଚଟିରୁ ଦୁଇଟି ଆୟକର ବିଭାଗ ଉପରେ ଇଂରାଜୀ ବହି; ଆଉ ଶେଷ ତିନୋଟି ହେଲା  ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ କ୍ଷୁଦ୍ର କବିତାର ସଙ୍କଳନମାନ । 

ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପକଥନର ଚିହ୍ନରା ଗରାଖ ଅଛନ୍ତି । ବର୍ଷଣମୂଖର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ନିଜ ଗପ ପଢ଼ିବାକୁ ଶୁଣିବାକୁ ଶହେ ଖଣ୍ଡେ ଲୋକ, ବିନା ରାତ୍ରଭୋଜନର ପ୍ରଲୋଭନରେ, ଏହି ଘୋର କଳିଯୁଗରେ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଏକାଠି ହୋଇ ଯାଆନ୍ତି । ତାହା ପୁଣି ଭାରତୀୟ ରାଜସ୍ୱ ସେବାରୁ ଅବସର ନେବାର ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ପରେ, ଚାକିରିରେ ଥିବା ସମୟରେ ନୁହେଁ ।

ମୋର କମଳା ଭାଇଙ୍କୁ ଜାଣିବାର ଦଶ ବରଷ ହେଲାଣି । ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ବୋଧେ ଭେଟିଥିଲି ୨୦୦୮ ମସିହାରେ, ସେ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ କାମ କରୁଥିବା ବେଳେ । ମୁଁ ସେତେବେଳେ ବାଙ୍ଗାଲୋରର ଗୋଟିଏ ଅନାମଧ୍ୟେୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନରେ ଛାତ୍ର । ମୋତେ ବୟସ ୨୭ । ତାଙ୍କୁ ବୟସ ୫୬ । ଦେଖା ହୋଇଥିଲା ମୋର ଗୋଟିଏ ଅନୁବାଦ ବହି, ସେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥିବା ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା ଗ୍ରାସରୁଟ୍ସ୍ ଛାପିବା ବିଷୟକୁ ନେଇ । 

ସେ ବହିଟିର ଅନୁବାଦ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏ ଅଧମ ଶେଷ କରି ପାରିଲା ନାହିଁ । ହେଲେ ଆମର ଆଳାପରେ ବୟସର ବ୍ୟବଧାନ ନ ଥିଲା, ନ ଥିଲା ମଧ୍ୟ କ୍ଷମତାର ଅପହଞ୍ଚ ଦୂରତାର କିଛି ବି ପରିଚିତି । ଆଲୋଚନାଟି ଥିଲା ଜଣେ ଅନୁବାଦକର ଆଉ ଜଣେ ଅନୁବାଦକ ସହ । ସମ୍ପର୍କଟିଏର ମଞ୍ଜି ବୁଣିବା ପାଇଁ ସେଇ ଅଧ ଘଣ୍ଟାକର ପରିଚିତି ଯଥେଷ୍ଟ ଥିଲା ।

ଅବଶ୍ୟ ବେଳେ ବେଳେ ଭାବିଲେ ଡର ଲାଗେ ଯେ, ଏହା ଭିତରେ ତାଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କଟି ପାକଳ ହେଇଚି ସିନା (ଅନ୍ତତଃ ମୋ ଆଡ଼ୁ, ମୋ ମୁଣ୍ଡ ଭିତରେ - ପ୍ରକୃତରେ ବାହାରେ ତାହାର ଯାହା ସ୍ଥିତି ଥାଉ ନା କାହିଁକି !), ହେଲେ ଦଶ ବର୍ଷ ବି ବିତି ଯାଇଛି । ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଭେଟିଲା ବେଳେ ମୁଁ ଥିଲି ସତେଇଶ ବର୍ଷର ଟୋକା । ଏବେ, ଚାଳିଶ ବର୍ଷର ଦରବୁଢ଼ା, ମଧ୍ୟବୟସ୍କ ପୁରୁଷଟିଏ  । ତାଙ୍କୁ ଭେଟିବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଜାଣିଥିଲି ‘ଚୋର’ ଗଳ୍ପ ସଙ୍କଳନ ଆଉ ‘ଫଟୋ’ ଉପନ୍ୟାସିକାର ଲେଖକ ଭାବେ । ଏପରି ଜଣେ କଥାକାର ରୂପରେ, ଯିଏ ଲୋକମୁଖର ଭାଷାକୁ ତୋଳି ଆଣି ମନ ଭୁଲେଇଲା ଛଇରେ କଥନିକାର ପ୍ରାସାଦ ତିଆରନ୍ତି, ଆପଣଙ୍କ ଅଜାଣତରେ ।

ତାଙ୍କ କଳା, ତିଆରିଲା ଭଳି ଲାଗେନି । ତାଙ୍କ କଥାଜଗତର ଇମାରତର ଇଟାଗୁଡ଼ିକର ଯୋଡ଼େଇ ଆଦୌ ଦୁସେନି । ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ଏ ପରି କଥାଶିଳ୍ପ ନିର୍ମାଣ ଭଲ ଲାଗେ । ହେଲେ ମୋ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଏଇଟି ଗୋଟିଏ ଖୋଇ । କାରଣ ମୋ’ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ୠଚି ହେଲା ନାଇପଲ କିମ୍ବା ଡେଭିଡ଼ ମିଚେଲଙ୍କ ପରି କଥକମାନଙ୍କର କାମ ପ୍ରତି, ଯେଉଁଠି କଥା-ଇମାରତର ଯୋଡ଼େଇ ଦୁଶିଲେ ବି, ମଣିଷ ଟାଣି ହୋଇଯାଏ ଆଗକୁ ଆଗକୁ, ପୃଷ୍ଠା ପରେ ପୃଷ୍ଠା । ଯେମିତି ବ୍ରିଟିଶ ମୂଳର ଭାରତୀୟ ସ୍ଥପତି ଲରି ବେକରଙ୍କର କୋଠାଗୁଡ଼ିକ, ଯାହା କେବଳ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁଶେ, ତାହା ନୁହେଁ; ବରଞ୍ଚ ଯଥାସମ୍ଭବ ଏକ ପ୍ରକୃତିସମ୍ମତ ଉପାୟରେ ତିଆରି ମଧ୍ୟ ହୋଇ ଥାଏ ।

କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ସଦ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ଅତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଜନମରୁ ମରଣ’ର ଗଢ଼ଣ ମୋଟେ ତାଙ୍କର କଥାଶିଳ୍ପ ପରି ନୁହେଁ । ଉପରଠାଉରିଆ ଭାବରେ ପଢ଼ିଲେ କହିବାର ଛଟା (ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଶାୟରିରେ ଯାହାକୁ ‘ଅନ୍ଦାଜେ-ବୟାଁ’ କହନ୍ତି) ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଗପ ସହ ସମାନ ବୋଲି ଲାଗି ପାରେ । ହେଲେ ଗଢ଼ଣର ଢାଞ୍ଚାଟି ପୂରା ଅଲଗା । ଏଣୁ ମୋ’ ଭଳି ଜଣେ ପାଠକ ପାଇଁ, ତାଙ୍କ କଥାସାହିତ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା, ତାଙ୍କ ଏଇ ଆତ୍ମଜୀବନୀଟି ଅଧିକ ଆକର୍ଷଣୀୟ । ତେଣୁ ପାଠକେ, ଯଦିଓ ଆପଣ କମଳାବାବୁଙ୍କର ଲେଖାଲେଖିର ଜଣେ ପୁରୁଣା, ଚିହ୍ନରା ଗ୍ରାହକ ହୋଇ ଥାଇ ପାରନ୍ତି, ତଥାପି, ଏଠାରେ ଆପଣଙ୍କୁ କିଛି ନୁସ୍‌ଖା ବତାଇବାର ଧୃଷ୍ଟତା କରୁଛି ।

‘ଜନମରୁ ମରଣ’କୁ ପଢ଼ିବାର ତିନୋଟି ଉପାୟ

ପ୍ରଥମ, ବହିଟିରୁ କିଛି ଗୁଢ଼ ଅର୍ଥ ବାହାର କରିବାର ଅଯଥା ଉତ୍ପାତ କରିବେ ନାହିଁ । ବହିଟିକୁ ‘ଉପରେ ଉପରେ’ ହିଁ ପଢ଼ିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତୁ । ସେଇଥିରୁ ହିଁ ବହୁତ କିଛି ମିଳିଯିବ । 

ଦ୍ୱିତୀୟ, ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥ ‘ଧଉଳି ବୁକ୍ସ’ ବହିଟିକୁ ୩୭୯ ପୃଷ୍ଠାରେ ଛାପିଛନ୍ତି । ଅକ୍ଷରର ଆକାର ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଭାବରେ ଛୋଟ । ଅର୍ଥାତ୍,  ପୁସ୍ତକଟି ପୃଥୁଳକାୟ । ହେଲେ ମାତ୍ର, ଏହାକୁ ଅତି କମରେ ଦୁଇ ଥର ପଢ଼ନ୍ତୁ । ଏ ଅଧମ ତ ଏବେ ଏହାକୁ ତୃତୀୟ ଥର ନିମନ୍ତେ ପଢ଼ୁଛି । ମୁଁ ବହିଟିକୁ ଯେବେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ପୁରୁଣା ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡର ନାରାୟଣୀ ବହି ଦୋକାନରେ ଦେଖିଲି, ନ କିଣି ରହି ପାରିଲି ନାହିଁ । ଭାଗ୍ୟ ଭଲ, କୌଣସି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ପକେଟରେ ଟଙ୍କା ପାଞ୍ଚଛଅ ଶହ ଥିଲା । ନ ହେଲେ ଏ “ଆ’ବେ ସିଲୁ 'ଯା’ବେ ସିଲୁ” ପକେଟରେ ଟଙ୍କା ଶହେ ଥିଲେ, ନିଜକୁ “ବାବୁ ଶୈଳେନ୍ଦ୍ରରାମ” ବୋଲି ମନେ କରେ । 

ସାଙ୍ଗେସାଙ୍ଗେ ଛଅଶହ ପଚାଶ ଟଙ୍କାର ବହିଟିକୁ ରିହାତି ପରେ ପାଞ୍ଚ ଶହ କୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ଦେଇ ଧରିଲି । ଘରେ ରାତି ଖାଇବା ସହ ପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ କରି ଅନିଦ୍ରା ହୋଇ ପଢ଼ିଲି ସକାଳ ପାଞ୍ଚ ଯାଏ । ସିନ୍ଦୁରା ଫାଟିଲାରୁ ଯାଇ ଶୋଇଲି । ତା’ ପରେ ଏଗାରଟାରେ ଉଠି, ଦିନର କାମ ଖଇଚା କରି, ରାତି ଖାଇବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢ଼ି ବହିଟିକୁ ସାରିଲି । ପ୍ରଥମ ଥର ପଢ଼ି ସାରି, ଆଉ ଥରେ ପଢ଼ିଲି ସମୀକ୍ଷାଟିଏ ଲେଖିବା ପାଇଁ । ଏବେ ତୃତୀୟ ଥର ପଢ଼ୁଛି.. 

ଛାଡ଼ନ୍ତୁ, ଏ ଲେଖାଟି 'ଜନମରୁ ମରଣ' ବିଷୟରେ । ମୋ’ର ପଠନ-ଇତିହାସ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନୁହେଁ । ଆପଣ ବହିଟିର ସମୀକ୍ଷା ନ କରୁ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବହିଟିକୁ ନିରିଖେଇ କରି ଦୁଇ ଥର ପଢ଼ିଲେ ଲାଭ ନିଜର । ବହିଟିର ନୁହେଁ ନିଶ୍ଚୟ । କାରଣ ଏ ଘୋର କଳିର ଖରାପ ବନ୍ଧେଇ ଯୋଗୁଁ ଦୁଇ ତିନି ଥର ପଢ଼ିଲେ ସାଧା ବନ୍ଧେଇ ବହିଟିର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗି ପୃଷ୍ଠା ଉଲୁରି ଯାଇ ପାରେ । 

ପ୍ରଥମ ଥର ପଢ଼ା ଶେଷରେ, ମୋ’ ପାଇଁ ବହିଟି ଥିଲା, ଜଣେ ଦୁଷ୍ଟ ବାଳକ କିପରି ଜଣେ ଦଣ୍ଠା ଅଥଚ ମନୁଆ ପ୍ରଶାସକରେ ପରିଣତ ହେଲା, ସେଇ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଜମାନବନ୍ଦୀଟିଏ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପଢ଼ାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିବର୍ତ୍ତନର ଦୃଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟାପଟରେ ଦୁଶିଗଲା ଅନେକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଭଗ୍ନାଂଶ: ପଚାଶ ଦଶକରେ ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଆଦିବାସୀ ବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳର ସରକାରୀ ସ୍କୁଲରେ ଆଦିବାସୀ ଓ ଅଣ-ଆଦିବାସୀ ଛାତ୍ରଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ; ଷାଠିଏ ଦଶକରେ ରେଭେନ୍ସାର ହଷ୍ଟେଲ ଜୀବନ; ଜଣେ ଉଚ୍ଚପଦସ୍ତ ଅଥଚ ଖୋଲାଆଖିଆ ଦପ୍ତରୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରାଜସ୍ୱ ସେବାର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିର ସଂସ୍କୃତି; ସ୍ୱାଧୀନତା ପରପରର ଓଡ଼ିଶାରେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚଜାତିର ପିଲାର ପଠନ-ଇତିହାସ; ଏମିତି ଅନେକ କିଛି । 

ତୃତୀୟ, ବହିଟିକୁ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ ନିଜକୁ ଟିକେ ଆରାମଦାୟକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରଖନ୍ତୁ । ଉଷୁମ ମହୁଲି କିମ୍ବା ଚିକ୍କଣ ହ୍ୱିସ୍କିର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନ ହୋଇ ପାରିଲେ, ଗବଗବ ହୋଇ ଫୁଟିଥିବା କଂସାଏ ପାଣିରେ, କପେ ଜଳରେ ଦୁଇ-ତିନୋଟି ନୀଳଗିରି ଚାହାପତ୍ର ହିସାବରେ ପକାଇ, ଥାଳିରେ ଢାଙ୍କି, ତିନି ମିନିଟ ଛାଡ଼ି ଦିଅନ୍ତୁ । ତାହା ପରେ ସେଥିରେ ସାତ-ଆଠ ଚାମଚ ଶିମିଳିପାଳ ମହୁ ପକାନ୍ତୁ । ଘାଣ୍ଟନ୍ତୁ । ଏବେ ଏହି ଚାହାକୁ ଫ୍ଲାସ୍କରେ ପୁରାଇ ରଖନ୍ତୁ । ପ୍ରତି ଅଧ୍ୟାୟ ପାଇଁ ଅଧ କପ ଲେଖାଏଁ ଚାହା ଦରକାର ହେବ । ବାଜେ ଏଲିଡ଼ି ଆଲୁଅରେ ନ ପଢ଼ି, ପୁରୁଣାକାଳିଆ ହଳଦିଆ ଆଲୁଅ ଦେଉଥିବା ଫିଲାମେଣ୍ଟ ଆଲୁଅ ଯୋଗାଡ଼ କରି ସେଥିରେ ବହିଟି ପଢ଼ି ପାରିଲେ ଆହୁରି ଭଲ ।

ଇଏତ ଗଲା, ବହିଟିକୁ ପଢ଼ିବାର ଉପାୟ । ଏବେ, ମେହେରବାନ, କଦରଦାନ, ଆପଣଙ୍କ ଆଗରେ ରଖିବାର ଧୃଷ୍ଟତା କରୁଛି, ଏ ଅଧମ ‘ଜନମରୁ ମରଣ’ରୁ  ଶିଖିଥିବା ବଞ୍ଚିବାର, ଚଳିବାର ଓ କାମ କରିବାର ତିନୋଟି ଉପାୟ ।

ପ୍ରଥମ ଶିଖିବାର କଥା ହେଲା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର । ଆପଣ କେତେ ଦିନ ତଳେ ‘ଜ୍ଞାନପିଶାଚ’, ‘ମଲାବଟୁଆ’, ‘ନରିଆଣୀ’, ‘ଗମାତ’, ‘ଛୋବ’, ‘ଡଗା’, ‘କାହିଲ’, ‘ଡୁଙ୍ଗିବା’, ‘ଆଡ଼ନୟନ’ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖାରେ ଭେଟିଥିଲେ କୁହନ୍ତୁ ? ‘ଜନମରୁ ମରଣ’ରେ ଏପରି ସୁନ୍ଦର, ଅଥଚ ବ୍ୟବହାର ଅଭାବରୁ ମଲାଶେଯରେ ସୁକୁସୁକୁ ହେଉଥିବା, ଶବଦମାନଙ୍କୁ ବାହାବେଦୀ ପାଖରେ ଛିଞ୍ଚାଡ଼ି ହେଇଥିବା ଖଇ ପରି ପାଇବେ ।

ହେଲେ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ରତତ୍ର ଅଳସୁଆମିରେ ବିଞ୍ଚି ଦିଆ ହୋଇ ନାହିଁ । ପ୍ରାୟତଃ ସେଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ଭଲ କବିତାରେ ଶବ୍ଦଖଞ୍ଜାଣ ଭଳି ଅବ୍ୟଶ୍ୟମ୍ଭାବି । ସେହି ପରି କମଳା ବାବୁ ଅପାଚାର (ବ୍ୟାଡ଼ ଫେଥ), ଉପରିସ୍ଥ (ସିନିଅର) ଆଦି ଅନେକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ତାଙ୍କର ବହୁଳବ୍ୟବହୃତ ଇଂରାଜୀ ରୂପ ଜାଗାରେ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି । ଆଉ ଏହି ବ୍ୟବହାରରୁ ଆମେ ଶିଖିବା ଯେ, ଘସରା ଶବ୍ଦସଂସାର ବାହାରେ, ଇଂରାଜୀ ଆଦୌ ବ୍ୟବହାର ନ କରି, କିମ୍ବା ଯଥାଶକ୍ତି ସର୍ବନିମ୍ମ ଇସ୍ତମାଲ କରି, କିପରି ଆମେ ଆମ ସମସାମୟିକ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଆଙ୍କି ପାରିବା ।

ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିଖିବାର କଥା ହେଲା, ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନର ଏକ ଅଲଗା କାଟ । ବାହାଘର ପୂର୍ବରୁ କମଳା ବାବୁ ଓ ତାଙ୍କ ସେବର ପ୍ରେମିକା (ପର ସମୟର ପତ୍ନୀ) ଲୀଳାବତୀ ଦେବୀ ଗୋଟିଏ ସରଳ ଚୁକ୍ତି କରିଥିଲେ । ତାହା ହେଲା, ପିଲାଛୁଆ କରିବେ ନାହିଁ, ସମ୍ପତ୍ତିବାଡ଼ି ଆବୋରିବେ ନାହିଁ ଏବଂ ପରସ୍ପର ଉପରେ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିର୍ଭର ନରହି, ସ୍ୱାଧୀନ ଭାବରେ ଏକ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଜୀବନ କଟାଇବେ । 

ଆତ୍ମଜୀବନୀରୁ ଓ କମଳା ଭାଇଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତାରୁ ଯାହା ଜଣା ପଡ଼େ, ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ନେଇ ଅନୁତାପ କରିବାର ପରିସ୍ଥିତି କେବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ନାହିଁ । ବରଞ୍ଚ, ଏପରି ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ପାରିବାରିକ ଜୀବନରେ ଏକ ସାବଲୀଳତା, ଯାହା ଲେଖାଲେଖି, ପଢ଼ାପଢ଼ି, ସିନେମା ଓ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟ ପାଇଁ ତ ପ୍ରଚୁର ସୁଯୋଗ ତିଆରିଛି, ତାହା ସହ ଏକ ସଚ୍ଚୋଟ ଅଥଚ ବେପରୁଆ ସ୍ୱାଧୀନ କର୍ମଜୀବନର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ।

‘ଜନମରୁ ମରଣ’ରୁ ଶିଖିବା ଯୋଗ୍ୟ ତୃତୀୟ କଥା ହେଲା, ଭଲ ଲାଗୁଥିବା ଜିନିଷର ବ୍ୟବହାର । କଟକର ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଏକାଡେମିରେ ସପ୍ତମ ଶ୍ରେଣୀ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ କମଳାବାବୁ ରହୁ ଥାଆନ୍ତି ବଙ୍ଗାଳି ସାହିର ‘ରାମକୃଷ୍ଣ କଟେଜ’ ଛାତ୍ରାବାସରେ । ସେଇ ପାଖରେ ଥାଆନ୍ତି ପରିବାରର ପୁରୁଣା ଘର ମାଲିକ, ଗୁଡ଼ିଆ ବନମାଳି ଦାଦା । 

ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳେ ନିଦ ଲାଗିଲେ ଛାତ୍ର କମଳାକାନ୍ତ ଦଉଡ଼ନ୍ତି ଦାଦାଙ୍କ ପାଖକୁ, ଆଉ ମିଳେ କଅଁଳ ଶାଗୁଆ ଶାଳପତ୍ର ଦନାରେ ଶୁଭ୍ର, ତଟକା, ରସଗୋଲାଟିଏ । ମିଠାଟି ହାତକୁ ଆସିଲେ ପ୍ରଥମେ ନିମିଷେ ଖଣ୍ଡେ ତାହାକୁ ନୀରିକ୍ଷଣ କରାଯାଏ । ନୟନତୃପ୍ତ ହୋଇ ସାରିଲା ପରେ, ବିଶି ଆଙ୍ଗୁଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ଟିକିଏ ଟିକିଏ ଶିରାର ରସାସ୍ୱାଦନ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଲାଗେ ଘଡ଼ିଏ ସରିକି ସମୟ । 

ତାହା ପରେ ରସଗୋଲାଟିକୁ ନଖରେ ଟିକିଏ ଟିକିଏ ଛିଡ଼ାଇ, ଆହୁରି ଘଡ଼ିଏ ଖଣ୍ଡିଏ ଖିଆଯାଏ । ତାହା ପରେ ଦନାଟିର ଖଡ଼ିକାଗୁଡ଼ିକ ବାହାର କରି, ଶାଳପତ୍ରଟିକୁ ଚାଟି ଫୋପଡ଼ାଯାଏ । ସେତେବେଳକୁ ବାଜି ସାରି ଥାଏ ରାତି ଆଠ । ତାହା ପରେ ମଶାରି ପକାଇ ନିଦ୍ରାଦେବୀଙ୍କର ଆବାହନ କରାହୁଏ । ଯଦି ସବୁ ଭଲ ଲାଗୁଥିବା ଜିନିଷର ଏମିତି ବ୍ୟବହାର କରା ଯାଆନ୍ତା, ତାହା ହେଲେ ଅଭାବ ବୋଲି ଜିନିଷଟି ଆଉ ଦୁନିଆରେ ରହନ୍ତା ନାହିଁ ।

ଭଲ ରସଗୋଲା ଖାଇବାର ଉପାୟ ଯାହା, ଭଲ ବହି ପଢ଼ିବାର ବାଟ ମଧ୍ୟ ସେଇଆହିଁ । ‘ଜନମରୁ ମରଣ’କୁ ଟାଉକା ହୋଇ, ଏକା ଥରେ ଗିଳି ପକାନ୍ତୁ ନାହିଁ । ଅଧ୍ୟାୟେ ଅଧ୍ୟାୟେ ପଢ଼ନ୍ତୁ । କିଛି ପୃଷ୍ଟା ପଢ଼ି, ଖୋଜେ ବୁଲି ଆସନ୍ତୁ, କି ଗିରିଜା ଦେବୀଙ୍କର ଚଇତିଟିଏ ଶୁଣନ୍ତୁ । ତାହା ପରେ ପୁଣି ବହିଟିକୁ ଲେଉଟି ଆସନ୍ତୁ । ୱାଶିଂଟନ୍‌ରେ ଟ୍ରମ୍ପ୍‌ଜୀ ଓ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀରେ ମୋଦିଜୀ ରାଜୁତି କରୁଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ଦୁନିଆ ସୁନ୍ଦର ଲାଗିବ । କାରଣ ଜୀବନ ଲମ୍ବା, ଗପ ଅସରନ୍ତି ।

ସମୀକ୍ଷାଭୁକ୍ତ ବହି : କମଳାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର । ୨୦୧୭ । ‘ଜନମରୁ ମରଣ’ । ଭୁବନେଶ୍ୱର : ଧଉଳି ବୁକ୍ସ୍ । ୬୫୦ ଟଙ୍କା । 

ବି.ଦ୍ର. : ଏହି ସମୀକ୍ଷାଟି ପ୍ରଥମେ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ‘ଅନ୍ୟା’ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଲେଖାଟି ଜିନ୍ ଉଲ୍ଫ ଓ ନିଲ୍ ଗାଇମ୍ୟାନ୍ ‌ଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ।