ଛାତ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ମେଘେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ବେଢ଼ା, ୨୦୧୯ ସାଲ
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍/ ଏସ୍ ଶ୍ରୀରାମ ଏମ୍‌ଟି

ପୋଇ ଲାଗିଥିବା ବଡ଼ କୁଣ୍ଡରେ ପରିବା ଛେଦା ପଡ଼ି ପଡ଼ି ଉଠିଚି ଗୋଟେ କଖାରୁ ଡଙ୍କ । ଆଗରୁ ଯାହା ମଞ୍ଜି ଆଣି ପୋତିଚୁ ଆମେ ମାଆ ପୁଅ, କିଛି ଉଧେଇନି । କିଏ ହାତେ । କିଏ ଦେଢ଼ । ଏମିତି ମୁରୁକୁଟିଆ ଯେ ସୁକୁସୁକେଇ... ଫୁସ୍ । ଗୋଟାକରେ ବି ଫୁଲ କଢ଼ କିଛି ନାହିଁ । ସବୁତକ ବାଞ୍ଝ ।

ହେଲେ କଖାରୁ ଛେଦା ପଡ଼ି ଏଇ ଡଙ୍କଟା ରାବେଣା ପରି ଚେତେରେଇଚି । ଫୁଲ କୁଛତ୍ର । ହେଲେ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫଳ ନାଇଁ । 

ମୁଁ ଆସିଚି ଛାତକୁ ପୋଇ ପତ୍ର ପାଇଁ । ଛାତ ଉପର ବଗିଚାରେ ଆଉ କିଛି ହେଉ କି ନହେଉ ପୋଇ ଉଧଉଚି ବେଶ୍ । ଯେଉଁଠି ପୋତିଲେ ସେଇଠି । ମୁଁ କଅଁଳିଆ ଛୋଟ ଛୋଟ ପତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ କରି ଚାରି ପାଞ୍ଚଟା ତୋଳି ସାରିବା ବେଳକୁ ମନେ ପଡ଼ୁଚି ଯେ ମୁଁ ଡାଲା ଆଣିନି ।

ଛାତ ଉପରେ ତାରରେ ଗାମୁଛା କି ଲୁଗା ନାଇଁ । ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ମୁଁ ତଳକୁ ଯାଉଚି । ଚାରିଟା ପୋଇପତ୍ର ଖାଇବା ଟେବୁଲ ଉପରେ ଥୋଇ ଛୋଟ ଭୋଗେଇଟା ଧରି ମୁଁ ଛାତ ଉପରେ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ଦାଶ ମଉସାଙ୍କ ବୋହୁ ଛାତ ଉପରେ । ପାଣି ଦେଉଚି ।

ଲକ୍‌ଡାଉନ୍ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ଛାତରେ କିଛି ନଥିଲା । ଆଗରୁ ମାଉସୀ ଯାହା ଲଗେଇଥିଲେ । କରୋନାରେ ସେ ଚାଲିଗଲା ପରେ ସବୁ ସୁଖି ଘାସ । ଏ ସବୁ ବୋହୁ ଆଉ ପୁଅ ହାତରେ ଉତୁରିଚି । ହେଲେ ଆଗରୁ ବି ଖାଲି ଫୁଲ ଥିଲା ଆଉ ଏବେ ବି ସେଇ ଫୁଲ ।

ମଗୁଶୀର ମାସର ସକାଳର ଖରାରେ ରଙ୍ଗଣୀ, ଜିନିଆ, ଗେଣ୍ଡୁ, ଡାଲିଆ, ରଜନୀଗନ୍ଧା ସବୁ ମିଶି ଗୋଟେ ପିକ୍ଚର୍ ପୋଷ୍ଟ୍‌କାର୍ଡ଼୍ ଭଳି ଦିଶୁଚି । 

ଦାଶ ଘର ବୋହୁ ନଇଁ ନଇଁ ଫୁଲ ତୋଳୁଚି । ଗେଣ୍ଡୁ ଆଉ ଟଗର । ଖାଲି ଛୋଟ ଛୋଟ ଗେଣ୍ଡୁ । ଠାକୁର ପୂଜା ପାଇଁ ବୋଧେ । ପିନ୍ଧିଚି କୁଞ୍ଚରେ ଭର୍ତ୍ତି ନୀଳ ରଙ୍ଗର ଲମ୍ବା ସ୍କର୍ଟ୍ । ଆଉ ଉପରେ ଧଳା ରଙ୍ଗର ବ୍ଲାଉଜ୍-ଫିଟିଂ ଟପ୍ । ଭଲ ମାନୁଚି । ଫୁଲମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଆଉ ଗୋଟେ ଫୁଲ । କ୍ଲିଶେଡ଼୍, ବଟ୍ ଟ୍ରୁ ।

“ଆରେ ଗେଣ୍ଡୁ ଗୁଡ଼ା କାହିଁକି ତୋଳୁଚ ? ଆଜି ପରା ମୁଁ ପୂଜା କରିବି ।“

“ଆରେ ମୁଁ ଟିକେ ଘର ଆଗରେ ସଜେଇବି ।“ 

“ତା’ହେଲେ ଏତିକି କଅଣ ହେବ ?”

“ମୁରୁଜ ଭିତରେ ଗୋଟେ ଗୋଟେ ଦେବି, ତ ହେଇଯିବ । ଅଯଥା କାହିଁକି ତୋଳିବି ।“

ହଠାତ୍ ଗୋଟେ ଏଣ୍ଡୁଅ ପୋଇ କୁଣ୍ଡରୁ ବାହାରି ବାଁ ପଟକୁ ସଜନା ଆଡ଼କୁ ଚାଲିଗଲା । ମୁଁ ଛାତିରେ ଛେପ ଟିକେ ପକେଇ ପୁଣି ଉପରକୁ ଚାହିଁଲା ବେଳକୁ ଦାଶ ଟୋକା ଆସି ବୋହୁର ପଛରେ । ତା’ ହାତ ମିଲିର ଅଣ୍ଟା ଚାରିପଟେ । ମତେ ଦେଖି ନାହାନ୍ତି ବୋଧେ ? ମୁଁ ତଳେ ବସି ପୋଇ ପତର ତୋଳୁଚି । ନଇଁକି ନୁହେଁ । ଏଇ କିଛି ଦିନ ମୋତେ ନଇଁବା ମନା ।

ନା । ମୋତେ ଦେଖିଚନ୍ତି ଦୁଇ ଜଣ ଯାକ । ପ୍ରେମ ସେଇଥି ପାଇଁ ? ଦାଶ ଘର ଟୋକା ସହ ମୁଁ କଲେଜ ସାରିବା ପରଠାରୁ ଆଉ କେବେ କଥା ହେଇନି । ଦରକାର ପଡ଼ିନି । ସୁଯୋଗ ବି ଜୁଟିନି । ମୁଁ ଗଲି ବମ୍ବେ ଏମ୍‌ଏ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ । ସେ ଗଲା ବୋର୍ଡ଼ିଂ ସ୍କୁଲ ।

ମୁଁ ଅଣ୍ଟା ସିଧା କଲି । ତା’ର ହାତ ଏବେ ବି ମିଲି ଅଣ୍ଟା ଚାରିପଟେ ହେଲେ ଆଖି ମୋ’ ଉପରେ । ମୁଁ ଜାଣିଲି ସେ ହସୁଚି । ଓଠରେ ନୁହେଁ । ମନରେ । ମୋ’ ଭୋଗେଇ ଭର୍ତ୍ତି । ମୁଁ ପୋଇ ଡାଳ ଖଣ୍ଡେ ଭାଙ୍ଗିଲି । ଛାତର ଏପଟରୁ ସେପଟକୁ ଗଲି ।

“ଅଶୋକ । ଏ ଡାଙ୍ଗଟା ନେ ।“

“ଭାଇ ନମସ୍କାର ।“

“ନମସ୍କାର । ଏଇଟା ପୋତ ।“ 

ମୁଁ ପୋଇ ଖଣ୍ଡକ ଫିଙ୍ଗିଦେଲି । ଅଶୋକ ଧରିଲା । ଠିକ୍ ଧରିଲା । ଡାହାଣ ହାତରେ । 

ବାଁ ହାତଟା ମିଲି ଅଣ୍ଟା ଉପରେ ନାହିଁ ଏବେ । ଝୁଲୁଚି । ଅଣ୍ଟା କଡ଼ରେ ।  

Cafe Italiano, Chandrasekharpur

Sailen Routray

The office of Bhubaneswar Development Authority (BDA), 2022
Photo Credit: commons.wikimedia.org/Subhra Singh

My family came to Bhubaneswar in 1987. I left it for Bombay in 2002 to pursue a master’s degree. At that time, Bhubaneswar was an agglomeration of towns and as a city it had no character of its own, unlike say Puri or Cuttack. But it was, for me, a city of street food.

One of the first places that Sidharth ‘showed’ me (after I shifted back to Bhubaneswar from Bangalore in 2013–14) as a part of his city was Cafe Italiano, where you could get a cup of cappuccino for thirty rupees and hang around for an hour.

The roof of the cafe was made of bamboo mats and its sitting area designed tastefully with cane chairs and tables of wood and tyres. Located in Chandrasekharpur and situated on the longest arterial road that joins Bhubaneswar to Cuttack, Cafe Italiano soon became a hangout for me and my friends, where we would often meet for sandwiches and coffee. I got married around the time and sometimes the wife and I would meet up with Sidharth and his girlfriend (who was studying English literature in college like him) there.

Till the age of sixteen, in 1996, I do not remember we as a family ever going out to eat. Even at home, eating together was not a rule as a family. Everybody ate when they felt like it, including Ma, who never waited for Baba. The only time we would eat out together as a family was when traveling to Balabhadrapur, our village in Cuttack district.

Of course buying fried snacks for the ‘afternoon tiffin’ was an indulgence a few times a month. But one bought the bara, singida and piaji and got it home. This was the culture in Bhubaneswar in most families. By the time I started going to college, I had very little pocket money. My gang in college would often eat out, but it was mostly street food. The occasional ‘treat’ would be at Venus Inn (a south Indian restaurant) or at Keyar’s (a multi-cuisine restaurant, the chief attraction of which was an ‘American Chopsuey’), both located in Bapuji Nagar, not very far from college. Since we as a family never ate out together, I had no clue about the options near our home in Chandrasekharpur in north Bhubaneswar.

Since the 1990s, it is Chandrasekharpur that has seen the most amount of concentrated development involving real estate, IT companies and private educational institutions. Bhubaneswar acts as a hatchery for migratory birds from all over the state—the eggs hatch and the chicks soon fly away. People come for government jobs from across the state. Their children go to school and college here and then move out for jobs elsewhere. 

This is especially true of Chandrasekharpur as a locality within the city. A large part of the population under the age of thirty-five consists of migrants. This segment has access to disposable incomes not seen earlier or in other parts of the city. This has meant a mushrooming of cafes, pizzerias and restaurants that specifically cater to this population. Cafe Italiano, started by Ranjan, is one such place.

The cafe has a cult following with a Facebook page maintained by fans. But more often than not, these fans are people no longer in Bhubaneswar. A large number of them moved to cities like Bangalore, Delhi, Hyderabad or Pune after completing their studies or because Bhubaneswar no longer had a job that they found fulfilling. 

Sidharth also moved out after graduation in 2016 to Pondicherry to pursue a master’s degree. His body moved back in February 2017. I never wanted him to leave. The marriage between his Bhubaneswar and my Bhubaneswar was never consummated, Cafe Italiano notwithstanding. For me, his ghost still haunts the place, whenever the wife and I go there. It is a place suffused not with nostalgia but with what Russians call toska—a longing with nothing to long for.

Note: This piece was first published in the blog Chiragh Dilli as a part of the piece titled "This City, Other Cities" on April 6, 2018. Care Italiano shut shop a few years back. 

ୟୁଟୋପିଆ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥ ପ୍ରକୃତି ବିଜ୍ଞାନ ସଙ୍ଗ୍ରହାଳୟରେ ରଖା ଏକ ହାତୀର କଙ୍କାଳ
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ରାମଜିତ ଟୁଡୁ 

ଗୌତମ ଚାଲିଗଲା ପରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ମୁଁ ଆସିଚି ଭାଇଭାଇକୁ । ବୈଶାଖ ମାସର ଆରମ୍ଭ । ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳ । ଅସରାଏ ବର୍ଷା ହେଇ ଛାଡ଼ି ଯାଇଚି । ଗରମ ସେତେ ବେଶି ଆଉ ନାଇଁ । ପୁରା ବିଅର୍ ପାଗ । ମୁଁ ଆଉ ପିଉନି । ହେଲେ ହାରାମଜାଦା କାମଟା ବି ଆଜି ଶୀଘ୍ର ସରିଗଲା । ଆଉ ଗୌତମ ବି ମୋତେ ହଠାତ ବହୁତ ମନେ ପଡ଼ିଲା ।

ତ ମୁଁ ସ୍କୁଟର ଧରି କାନନ ବିହାରରୁ ସୈନିକ ସ୍କୁଲ, ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିହାର, ପୁରୁଣା ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ ଦେଇ ଗଲି ଡେଲଟା ଛକ । ପୁରୁଣା ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡରେ ଆଜି କେହି ନାହାନ୍ତି । ଦୋକାନ ସବୁ ଅଧାଅଧି ବନ୍ଦ । ନାରାୟଣୀ ବି ଖୋଲା ନାହିଁ । ମୁଁ ଅନ୍ୟ ପତ୍ରିକା ଦୋକାନରେ ଦୁଇ ମିନିଟରେ ମୁହଁ ମାରି କାହା ସହ ଲାଖିବା ଆଗରୁ ଡେଲଟା ଛକ ବାହାରିଗଲି ।

ଡେଲଟା ଛକ । ଡାହାଣ ପାଖେ ‘ୟୁଟୋପିଆ’। ଆଗରେ ୟୁଟର୍ଣ୍ଣ ନେଇ ଗାଡ଼ି ରଖିଲି ମୁଁ । ସବୁ ଥର ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ୍‌କୁ ପିଠି କରି ବସେ । ଆଜି ମୁହଁ କରି ବସିଚି । ଗହଳି ଆରମ୍ଭ ହେଇନି । ସାତଟା ଛୋଟ ଛୋଟ ଟେବୁଲ । କାନ୍ଥକୁ ଲାଗି ଚାରିଟା । ଡାହାଣ ପଟର କିଚେନ ଆଡ଼କୁ ତିନିଟା । ମୁଁ ବସିଚି କାନ୍ଥଠୁଁ ଦୂର ଧାଡ଼ିର ମଝି ଟେବୁଲରେ । ମ‌ୋ ଆଗରେ ଆଉ ପଛରେ କେହି ନାହାନ୍ତି । କାନ୍ଥ ଆଡ଼କୁ ମୋ ବାଁ ପଟ ଟେବୁଲଟା ଯାହା ଖାଲି ।

ପିଲା ଆସିଲା । ବୟସ କୋଡ଼ିଏ ଖଣ୍ଡେ ହେବ । “କଣ ଲାଗିବ?” “କେଏଫ୍ ପ୍ରିମିଅମ୍ ।” “ଆଜ୍ଞା କେଏଫ୍ ଷ୍ଟ୍ରଙ୍ଗ୍ ହେବ ।” “ମାଇଲ୍ଡ଼୍ କଅଣ ଅଛି?” “ନା ଆଜ୍ଞା” । “ସବୁ ଖାଲି ଷ୍ଟ୍ରଙ୍ଗ୍ ।” “ହଉ । ଟ୍ୟୁବର୍ଗ ଆଣ ତା’ହେଲେ ।” “ଆଉ ତା’ ସହ?” “ମସୃମ୍ ପେପର ଫ୍ରାଏ ଗୋଟେ । ଉପରେ ରଙ୍ଗ ପକେଇବନି ।” “ଆଜ୍ଞା ।” “ମନେ ପକେଇକି ।” “ଆଜ୍ଞା ।” ଦ୍ୱିତୀୟ ଆଜ୍ଞାଟା ମୋତେ ଟିକେ ଟାହୁଲି କଲା ପରି ଲାଗିଲା । ତ ମୁଁ ତା’କୁ ଭୃଲତା ଟେକି ମୁରୁକିହସାଟାଏ ଦେଲି । ସେ ବି ଫିକ୍ କିନା ହସି ଦେଲା ଆଉ କହିଲା, “ଉପରେ ରଙ୍ଗ ନାହିଁ ।”

ମୁଁ ମୋ’ ସ୍ଲିଙ୍ଗ୍‌ବ୍ୟାଗ୍‌ରୁ ଜେଜୁରି ବାହାର କରି ପଢ଼ୁଚି । ବହିଟିର ଶେଷ କବିତାଟି ଲାଗଲାଗ ଅଷ୍ଟମ ଥର ପଢ଼ିସାରିଲା ବେଳକୁ ପିଲାଟି ମୋ’ ଆଗରେ ଛତୁ ଥାଳିଟି ଥୋଇ ଦେଇ ବୋତଲ ଖୋଲି ଗିଲାସରେ ଢାଳିବାକୁ ଯାଉଚି । 

“ଥାଉ ମୁଁ ନିଜେ ଢାଳିବି ।” ମୁଁ ଢାଳିଲି । ଗିଲାସ ଷାଠିଏ ଡିଗ୍ରି, ବାଁ ହାତରେ । ଡାହାଣ ହାତର ବୋତଲରୁ ଧିରେ ଧିରେ ଢଳା । ପୁରା ଧିରେ । ଗିଲାସ ଭରି ହେବା ସହ ଗିଲାସର କୋଣ ଷାଠିଏରୁ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ନବେ । ପର୍ଫେକ୍ଟ୍ । ନୋ ହେଡ଼୍ ।

ପିଲାଟି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଠିଆ ହେଇଚି । ମୁଁ ମୁହଁ ଟେକି ଅନାଇଲା ବେଳକୁ ମୋତେ କହୁଚି, “ସାର୍ ଶିଖିଗଲି ।” ଆଉ ହସୁଚି । “ନାଁ କଅଣ?” । “ଅସିତ ।” ମୁଁ କହୁଚି, “ମୋ’ ନା ରତିକାନ୍ତ ।”

ବହୁତ ଦିନ ପରେ ପିଉଚି । ଧିରେ ଧିରେ ପିଉଚି । ଗିଲାସଟି ଯାକ ବିଅର ସରିଲା ବେଳକୁ ଜେଜୁରିର ମୁଁ ମଝିରେ ଛାଡ଼ିଯାଇଥିବା କବିତାତକ ସରିଲାଣି । ବହିର ପେଟ ମାଡ଼ି ଟେବୁଲ ଉପରେ ଥୋଇଲି ପ୍ରଥମେ । ତା’ ପରେ ପାଖରେ ଗିଲାସ । ଖାଲି ।

ଏକ କରିବା ପାଇଁ ଉଠିଲା ବେଳକୁ ବାକି ସବୁ ଟେବୁଲ ଭର୍ତ୍ତି । ପ୍ରାୟତଃ ଟେବୁଲରେ ଏବେ ଓୟୁଏଟି ଛୁଆ, ନହେଲେ ଅଟୋ ଡ୍ରାଇଭର ଗୋଷ୍ଠୀ ।  ଅଫିସ ପରେ ପରେ ବିଅର ଗୋଟେ ଲେଖାଏଁ ମାରି ସାରି ପାନ ଖାଇ ଘରକୁ ଫେରିବା ଲୋକେ କେବେରୁ ଫିଟି ସାରିଲେଣି । 

ମୋ ଆଗ ଟେବୁଲରେ ଟୋକାଟେ ବସିଚି । ବୟସ କୋଡ଼ିଏରୁ ପଚିଶ ଭିତରେ କିଛି ବି ହେଇପାରେ । ଅଟୋବାଲା ନୁହଁ । ଓୟୁଏଟି ଟୋକା ତ ଆଦୌ ନୁହେଁ । ଅଣ୍ଟାରେ କାପ୍ରି । ଉପରେ ପୁରାହାତ ବାଲା କଲମକାରି ପ୍ରିଣ୍ଟ୍‌ର କୁର୍ତ୍ତି । ଦୁଇ କାନରେ କସ କରି ଲାଗିଥିବା ବଳା । ଡାହାଣ କାନରେ ଆହୁରି ତିନିଟା ଫୁଲ – ଗୋଟେ ଗୋଜିଆ ମୁନ ବାଲା ତେଣ୍ଟା, କାନ ମଝିରେ ଗୋଟେ ମଝିଆଳିଆ ବଳା । ତା’ ଉପରେ ଗୋଟେ ରୂପାରେ ବସା ଛୋଟ ମୋତି । ବାଁ ପଟେ ଭୃଲତା କାନଆଡ଼କୁ ଫୋଡ଼ା ହେଇଚି । ସେଥିରେ ଗୋଟେ ଛୋଟ ବଳା । ହାତରେ କିଛି ନାହିଁ । ମୁହଁ ଚିକ୍କଣ, ଖାଲି ଗୋଟେ କୁନି ଛେଳିଦାଢ଼ିକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଲେ । ସେ ମୁହଁ ଓଡ଼ିଆ, ବଙ୍ଗାଳି, ତେଲୁଗୁ, କିଛି ବି ହେଇପାରେ । ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟ ନୁହଁ କିନ୍ତୁ । ହେଲେ ସୁନ୍ଦର । ମୁଣ୍ଡ ଘୁରାଇ ଦେଲା ପରି ସୁନ୍ଦର ।  

ମୋ ମୁହଁ କିନ୍ତୁ ଘ‌ୁରିଲା ନାହିଁ । ଲାଖ‌ି ରହିଲା । ସେ ଉଠି ତା’ କ୍ୟାନ୍ ଧରି ଆସିଲା ମୋ’ ଟେବୁଲ ପାଖକୁ ଆଉ କହିଲା, “ମେ ଆଇ ଜଏନ୍ ୟୁ ପ୍ଲିଜ୍ ?” “ୟେସ୍ ପ୍ଲିଜ୍ ।” “ଜେଜୁରି କଅଣ ଆଉ ଥରେ ପ୍ରିଣ୍ଟ୍ ହେଲାଣି,” ବୋଲି ସେ ପଚାରିଲା । “ହଁ, ଏନ୍‌ୱାଇଆର୍‌ବି ଛପେଇଚି । ଅମିତ ଚୌଧୁରୀ ଲାଗି ଲାଗି ।” 

“ମୁଁ ହାର୍ଡ଼୍ କପି ପ୍ରଥମ ଥର ଦେଖ‌ୁଚି ।”

ମୁଁ ତା’ ହାତକୁ ବହିଟି ବଢ଼େଇ ଦେଇ ଆଉ ଗୋଟେ ଗିଲାସ ଢାଳିଲି । ତା’ ପଛ ଦେଇ, ତା’ ଟେବୁଲକୁ ଅନେଇଲି । ସେଠି କିଛି ବି ନଥିଲା । ସେ ବହି ଖେଳାଉ ଥାଏ । ମୋ’ ଗିଲାସ ତିନି ଚଉଠେରୁ ଟିକେ କମ୍ ଭର୍ତ୍ତି । ଗଏଣ୍ଠେ ଆଙ୍ଗୁଳି ହେଡ଼୍ । ବାଁ ହାତର ବିଶି ଆଙ୍ଗୁଳ‌ି ବିଅର‌୍‌ରେ ବୁଡ଼େଇ ଦେଇ ମୁଁ ବାକି ତକ ବୋତଲରୁ ଢାଳିଲି । ହେଡ଼୍ ଚାଲିଗଲା । ହେଲେ ସବୁତକ ନୁହେଁ । ପାଏ ହେଡ଼୍ ବାକି । ଠ‌ିକ୍ ଅଛି ।

ମୁଁ ଗିଲାସ ତଳେ ଥୋଇଲି । ସେ ବହି ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖିଲା । 

“ଭୁବନେଶ୍ୱର ଘର ନା ବୁଲି ଆସିଚନ୍ତି?”

“ଘର ଏଇଠି । ଜଗନ୍ନାଥ ବିହାର । ଏବେ କଲିକତାରେ ପିଜି କରୁଚି । ଆପଣ?”

“ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର ।”

“କଅଣ କରନ୍ତି?”

“ସରଳ ପ୍ରଶ୍ନ । ହେଲେ ଉତ୍ତର ଜଟିଳ । ମୂଳତଃ ଫ୍ରିଲାନ୍ସ୍ ଡିଜାଇନ୍ କନ୍ସଲଟାଣ୍ଟ୍ ଭାବରେ କାମ କରେ । ତା’ ଛଡ଼ା ଆହୁରି ଅନେକ କାମ ମଧ୍ୟ । ଲମ୍ବେଇକି କହିଲେ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ବୋରିଂ ହେଇପାରେ ।”

“ହଉ । ମୋତେ ପ୍ଲିଜ୍ ତୁମେ କୁହନ୍ତୁ । କବିତା?”

“ସେମିତି ଆଗ୍ରହ ଟିକେ ଟିକେ । ବାଏ ଦି ୱେ ତୁମେ ବହୁତ ସୁନ୍ଦର ।”

“ଥ୍ୟାଙ୍କ୍ସ୍ ।”

ଅସିତ ଆସି ପଚାରିଲା, “ସାର୍ ଆଉ କିଛି?”

“ଗୋଟେ ମସଲା ପିନଟ୍ । ଧନିଆ ପକେଇବନି । ଆଉ ବିଲାତି ପୁରା ଚୁନ୍‌ଚୁନ୍ କରି କାଟି ।” 

ତା’କୁ ଅନେଇ ପିଲା ପଚାରିଲା, “ଆପଣଙ୍କର?” 

ସେ କହିଲା, “ପରେ ।” 

ମୁଁ ପଚାରିଲି, “କୋଲଟ୍‌କର୍ ଭଲ ଲାଗେ?”

ସେ କହିଲା, “ମୁଁ  ଖାଲି କାଲାଘୋଡ଼ା ପୋଏମ୍ସ୍ ପଢ଼ିଚି । ବାକି ସବୁର ସଫ୍ଟକପି ଅଛି । ପଢ଼ିନି । ଯେତିକି କବିତା ପଢ଼ିଚି, ଭଲ ଲାଗନ୍ତି । ଏଠିକି ନିୟମିତ ଆସନ୍ତି?”

“ଆଗରୁ ଆସୁଥିଲି । ଗୋଟେ ସାଙ୍ଗ ସହିତ । ସେ ଆଉ ନାହିଁ । ତ ଆସୁନି ।”

“ମାନେ?”

“ସେ ଦୁଇ ବର୍ଷ ତଳେ ଚାଲିଗଲା, ସମୁଦ୍ରରେ ବୁଡ଼ିକି ।”

ତା’ ଡାହାଣ ପାଦ ମୋ’ ପେଣ୍ଡାରେ ବାଜୁଚି । ଅଜାଣତରେ ? ନା ।

“ଓଃ! ଆଇ ଆମ୍ ସରି” ।

ତା’ ନିଶର ମଝ‌ିରେ ଗୋଟେ ଇଞ୍ଚିକିଆ ଦାଗ । ଗ୍ରହଣ ଖଣ୍ଡିଆ ଅପରେସନ୍‌ର ବୋଧହୁଏ । ସେଇ ଦାଗ ତା’ ଜଳୁଥିବା ମୁହଁର ମଝିର ଶିଖା । ଇଚ୍ଛା ହେଉଚି, ଛ‌ୁଇଁବି ।

ତା’ ଗୋଡ଼ ଆଉ ଥରେ ମୋ’ ଦେହରେ ବାଜିଲା । ଏଥର ପାଦରେ ।

“ନୋ ନିଡ଼୍ ଟୁ ବି । ତୁମେ ଏଠିକି ନିୟମିତ ଆସ?”

“ନା । ଗୋଟେ ସ୍କୁଲ ସାଙ୍ଗ ସହିତ ଗତ ଖରା ଛୁଟିରେ ତିନି ଥର ଖଣ୍ଡେ ଆସିଥିବି । ଆଉ ଆଜି । ଏବେ ସେ ସାଙ୍ଗ ବାଙ୍ଗାଲୋରରେ” ।

ମତେ ଆଉ ଥରେ ପରିସ୍ରା ଲାଗିଲା । ମୁଁ ତା’କୁ ଚାପୁଚି ।

ପିଲାଟି ଆସି ମସଲା ପିନଟ୍ ଲଗଉଚି । 

“ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଆଉ କେଉଁ ଜାଗାକୁ ଯାଅ?”

“ମୋର ସାଙ୍ଗ ଏଠି ଆଉ ପ୍ରାୟତଃ କେହି ନାହାନ୍ତି । କଲିକତାରୁ ଫେରିଲେ, ପ୍ରାୟତଃ ଘରେ ।”

“ଏଠି ସରିଲା ପରେ ଗୋଟେ ରାଇଡ଼୍‌ରେ ଯିବାକୁ ଚାହିଁବ?” ମୁଁ ଭାବୁଚି ଆଉ ଗୋଟେ ବିଅର ମଗେଇବି । ସେ ମୋତେ ସିଧା ଆଖିରେ ଆଖି ମିଶାଇ ଚାହୁଁଚି ଆଉ କହୁଚି, “ଆଇ ଚାର୍ଜ୍ ।” 

ମୋତେ ଭାରି ଜୋରରେ ପରିସ୍ରା ମାଡ଼ୁଚି । ରୋକି ହେବନି । ମୁଁ କୋଲଟକର୍‌କୁ ବ୍ୟାଗ୍‌ରେ ପଶଉଚି । କାଉଣ୍ଟରରେ ପେମେଣ୍ଟ କରି, ସିଧା ଟଏଲେଟ୍ । ଗାଡ଼ି ଷ୍ଟାର୍ଟ୍ କରି ପୁରୁଣା ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ ଆଡ଼େ ଆଉ ଥରେ ବାହାରିଲା ବେଳକୁ ମନେ ପଡ଼ୁଚି, ଟେବୁଲ ଉପରେ ମୁଁ ଛାଡ଼ି ଆସିଚି ଅଖିଆ ପୁରା ପ୍ଲେଟ୍ ମସଲା ପିନଟ୍ ।

ଥାଉ ।

ନୋଟ୍: ଏହି ଗପଟି ପ୍ରଥମେ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ "ପ୍ରମେୟ"ର ରବିବାସରୀୟ ସାହିତ୍ୟ ପୃଷ୍ଠାରେ ଛପିଥିଲା । 

Raghu Dahi Bara, Ring Road, Cuttack

Sailen Routray

Taladanda Canal, Cuttack, in 2022
Photo Credit: commons.wikimedia.org/Jnanaranjan Sahu

There are five of us. Guru bhai, Biswajit, Manoj, Abhiram and me. We are returning from the eleventh-day ceremony after Sidharth’s death. The afternoon is almost gone. The evening is about to rise from the depths of Kathajodi River flowing to our right. Manoj remembers that Raghu Dahi Bara will be on our way out of Cuttack. 

We have not had anything to eat since the morning, and hunger hits me like a handful of hail dropping out of a Baisakh sky, fierce and sharp. All of us agree to stop. Around a dozen people have already assembled on the roadside after Bidanasi chhaka, where Raghu’s stall materializes for a few hours every afternoon. Raghu only comes there to sit and supervise; it is his grandsons who manage the show now. The family arrives carrying their wares on a small commercial vehicle. 

An orderly line forms in front of the makeshift stall. We order a bowl of dahi bara–aloo dum each, the whitish brown of the dahi baras a stark contrast with the reddish gravy of the aloo dum. The mix is too hot for my taste. But hunger has no respect for death and has to be fed, and I gobble down the dahi bara, even as its taste fails to please my palate.

I pick up five pedas for twenty-five rupees for the group from a pedawalla peddling his wares nearby. The peda is crunchy and chewy. Its mild sweetness soothes the heat in the mouth, making my eyes water. A young boy on a motorcycle comes around asking for directions to Sati Chaura.

Sati Chaura is an old and famous cremation ground in Cuttack, which houses the remains and memories of poets, politicians, and an air force pilot who died in World War II. The memorial of the pilot has a small aeroplane on top that looks like the forgotten plaything of a giant child. Sidharth’s funeral there took more than three hours, eleven days ago. 

It is my second funeral in three years, not a large number perhaps, but in my case, two is too many. The first one was Baba’s, at the age of sixty-four in January 2014; Sidharth died in 2017, at the raw age of twenty-five.

What is the right age to die? Sixty-four? Twenty-five? Or seventy-nine? I ask myself these questions sitting on the hot seat of Guru bhai’s car after we troop in. The combination of the flavours of the dahi bara and aloo dum has disoriented me, but I am sure there is a reference somewhere in my memory that can help me ground it. 

When we are crossing Link Road on our way back to Bhubaneswar, there is a strong smell of vapourized water arising off the hot road mixed with whiff of singidas being fried. The concoction is like the taste of snot, tears and wood smoke from Sidharth’s funeral pyre mixed in my throat when I lay lounging just one memorial stone away from the group of friends hovering around his burning body like a murder of crows. The taste is just like the dousing gust of mild sweetness of the peda, after the heat of the aloo dum. 

I ask everyone in the car whether any one had been to Sati Chaura earlier. I repeat what the poet Bharat Majhi said when we left Sati Chaura a few days earlier after Sidharth’s body had turned to ash, ‘Sidharth amaku Sati Chaura dekhei dela—Sidharth ended up showing us Sati Chaura.’

Note: This piece was first published in the blog Chiragh Dilli as a part of the piece titled "This City, Other Cities" on April 6, 2018. 

କଳିଙ୍ଗ ଯୋଦ୍ଧା

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ନିର୍ମାଣାଧିନ ବହୁତଳ କୋଠା
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍/ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ବାଗ୍

ମୁଁ ତୁମ ସହିତ କଥା ହଉଚି । ତୁମେ ମୋ ସହିତ କଥା ହଉନ । ଅଭିମାନ କରିଚ ? ନା ରୁଷିଚ ? ନା ଦିଇଟାଯାକ ?

ମୁଁ ତୁମକୁ କହୁଚି ଯେ “ତୁମେ ଏଇ ଜାମାରେ ଆଜି ବହୁତ ଭଲ ଦେଖାଯାଉଚ” । ତୁମେ କହୁଚ “ହୁଁ” । ତୁମେ ପିନ୍ଧିଚ ଧଳା ରଙ୍ଗର ଲେଗିନ୍ସ୍ । ଉପର କୁର୍ତ୍ତାର ରଙ୍ଗ ହାଲୁକା ନୀଳ – ଦଶରା ଆକାଶକୁ ଟିକେ ପାଣିଆ ଦୁଧରେ ଫେଣ୍ଟିଦେଲେ ଯେଉଁ ବରନ ହେବ, ସେଇ କାଟର । ତମେ ଜଳୁଚ । ଉପର ଖରା ଜଳିବା ଏଇ ଏଇ ବନ୍ଦ  ହେଇଚି । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଆରମ୍ଭରେ ଏମିତି ଖରା !

ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କ ଘରେ ଆଜି ଭୋଜି । ମୋ’ ସାଙ୍ଗମହଲରୁ ଆମ ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ଡାକରା । ତମର ଆସିବାର ଇଚ୍ଛା ନଥ‌ିଲା । ମୋ ସହିତ ବାହାରିଚ ବାଧ୍ୟବାଧକତାରେ । ହେଲେ ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କ ଘରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ତୁମ ମୁଡ଼୍ ଭିନ୍ନ । ମୁଁ ତୁମକୁ ଏତେ ଖୁସି ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବେ ଦେଖିନଥିଲି । 

ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ଆଜି ଆମେ ଭେଟିଲେ ଚତୁର୍ଥୀ ଭୋଜି ପରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ । ତୁମେ ପ୍ରାୟତଃ କାହାକୁ ମନେ ରଖ‌ି  ନଥିଲ । ତମର ଆଉ ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କର ଏପରି ଜମିବ ବୋଲି ମୁଁ ଜାଣିନଥିଲି । ତମ ଖାଇବାରୁ ଜାଣିଲି ତୁମକୁ ମାଉସୀଙ୍କର ହାତରନ୍ଧା ଭଲ ଲାଗିଲା ବୋଲି ।

ତମେ ମାଉସୀଙ୍କ ଠାରୁ ଛେନା ଭରତାର ରେସିପିଟା ନେଲ । ମାଉସୀ ବି ତମ ଫ୍ୟାନ୍ ବନିଲେ । ସବୁ ବିଗିଡ଼ିଗଲା ତୁମେ ମାଉସୀ ଓ ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କ ସହ ସେଲ୍ଫି ନେଇସାରିଲା ପରେ । ମାଉସୀ ଫ୍ରିଜିରୁ ଖିରି କାଢ଼ିବା ପାଇଁ ଉଠି ଚାଲିଗଲେ । ତୁମେ ମୋତେ କହିଲ, “ଆସ ତୁମ ଆଉ ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କ ସହ ଗୋଟେ ଫଟୋ” ।

ମୁଁ “ଟଏଲେଟରୁ ଆସୁଚି” ବୋଲି କହି ଚାଲିଗଲି ଯେ ଆଉ ତୁମ ପାଖ ମାଡ଼ିଲିନି । ସିପୁ ତା’ର ଗୋଟେ ସ୍କ୍ରିପ୍ଟ୍ ଦେଖିବା ପାଇଁ ମୋତେ ଡାକିଲା । ସେଇଠୁ ତା’ ନୂଆ ବଏଫ୍ରେଣ୍ଡ୍ ବିଷୟରେ କଥା ଉଠିଲା । ସେ ମୋତେ ଛାଡ଼ିଲାନି । କି ମୁଁ ବି ଆଉ ଉଠିଲିନି ।

ମୋ’ ଗାଲୁଆମିକୁ ତୁମେ ଧରିଚ, ମୁଁ ଜାଣିଲି ଆମେ ମେଘେଶ୍ୱର ପାଖରେ ପାର୍କ କରିଥିବା ଗାଡ଼ିକୁ ନେଇ ରାଜାରାଣୀ ପାର ହେବା ସମୟରେ । ମନ୍ଦିରକୁ ବାଁ ପାଖରେ ରଖି ପାର ହୋଇ ଫର୍ଲଙ୍ଗେ ଖଣ୍ଡେ ଗଲା ପରେ ଯାଇ ମୋ’ର ମନେ ପଡ଼ିଲା ଯେ ଆମର ରାଜରାଣୀ ବୁଲି ଯିବାର ଥିଲା ବୋଲି ।

“ଆରେ ମନ୍ଦିର ଦେଖିବାର ଥିଲା ଯେ” ।
“ଥାଉ” ।
“ଆରେ! ଥାଉ କଅଣ ? ପୁଣି କେବେ ଆସିବା ଏ ପଟକୁ ?”
“ଇଚ୍ଛା ନାହିଁ” ।

ମୁଁ ଜାଣିଲି, ତୁମେ ରୁଷିଚ ।

ମୁଁ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଟିକେ ରାଗିକି ଥିଲି । ସିପୁ ଉପରେ । ଶଳା ଚୋର ମୋ’ର ଗୋଟେ ଲମ୍ବା କବିତାକୁ ଧରି, ତା’ ଉପରେ ଗୋଟେ ୱେବ୍ ସିରିଜ୍‌ର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟ କରିଚି । ମାଡ଼ିମକଚି ପୁଣି ମୋତେ ଭୋଜିର ଗହଳି ଭିତରେ ପଢ଼ି ଶୁଣେଇ ପଚାରୁଚି, “ଭାଇ କେମିତି ଲାଗିଲା?”

ରାଗଟା ସେଥି ପାଇଁ ନା ମୋର ଏକ୍ସ୍ ଏବେ ତା’ର ବୟଫ୍ରେଣ୍ଡ ସେଥି ଲାଗି, ନା ମୋର ଏକ୍ସ୍ ଯେ ତାକୁ ଆମ ବିଷୟରେ କିଛି କହିନି, ତାର୍ କାଜି, ମୋ’ର ଜାଣିବାର କିଛି ଉପାୟ ନାଇଁ ।

ଆମେ ଏବେ ମ୍ୟୁଜିଅମ୍ ପାଖରେ । ରବି ଟକିଜ୍ ଛକ ପରେପରେ ବିଜେବି କଲେଜ ଆଗରେ । 

“ମ୍ୟୁଜିଅମ୍ ଯିବା?”
“ନା” ।
“ଚାଲୁନ” ।
“ଇଚ୍ଛା ନାଇଁ” ।

ମୁଁ ଡାହାଣ ପଟ ଦର୍ପଣରେ ତୁମକୁ ଅନଉଚି । ତୁମ ଗାଲ ଲାଲ । ଖରାରେ ନା ରାଗରେ ? ନା ଦିଇଟାଯାକରୁ ? କାହାର ଅନୁପାତ କେତେ ? ଜାଣିବାର କିଛି ଉପାୟ ନାହିଁ । ତମେ ମୁହଁ ବୁଲେଇ ଦଉଚ ।

ସ୍କୁଟର ମ୍ୟୁଜିଅମ୍ ଛକ ଟପୁଚି । ଆଜି ଗହଳି ମୋଟେ ନାହିଁ ମ୍ୟୁଜିଅମ୍ ଆଗରେ । ହେଲେ କଳ୍ପନା ଛକରେ ଟିକେ ଭିଡ଼ । ବାଁ ପଟକୁ ବୁଲି ସାରିଲା ପରେ ସିସ୍ମୋ ଠାରୁ ବାପୁଜୀ ନଗର ପ୍ରଥମ ଗଳି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାରିଟା ଖଣ୍ଡେ ଡିଜେ ଗାଡ଼ି ଠିଆ ହେଇଚି । କେମିତି ? ଏଇ ରାସ୍ତାରେ ତ ପାର୍କିଂ ମନା । ବାହାଘର ୠତୁ କଅଣ ଆରମ୍ଭ ହେଇଗଲାଣି ?

ମୁଁ ଆଉ ଥରେ ପଛକୁ ଅନଉଚି । ବାଁ ପଟ ଦର୍ପଣ । ତୁମେ ବି ଡିଜେ ଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ାକୁ ଅନେଇଚ । ତୁମ ଓଠ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାପି ହେଇ ଅଛି । ଲିପଷ୍ଟିକ ନ ନାଇକି , ଲଗେଇଥିଲା ପରି ଦିଶୁଚି । ଆଖିରେ କ୍ରୋଧର ସେଇ ପତଳା ପରଦା ଆଉ ନାଇଁ ।

ମୁଁ ତୁମକୁ କହୁଚି, “ଜଳୁଚ” ।
ତୁମେ କହୁଚ, “ହୁଁ” ।
ମୁଁ ପଚାରୁଚି, “ତୁମେ ମଣିଷ ନା ଭୁତ?”
ଦିଲୁ ଭାଇଙ୍କ ଘର ଛାଡ଼ିଲା ପରେ ତୁମ ମୁହଁରୁ ପ୍ରଥମ ପୁରା ବାକ୍ୟ, “ମଣ‌ିଷ ହେଇ ପାରେ, ଭୁତ ବି ହେବା ସମ୍ଭବ, ତୁମେ ଯାହା ଭାବିପାର” ।
“ଆମ ଆଡ଼େ ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ ହୁଁ କେବଳ ଭୁତମାନେ ମାରନ୍ତି ବୋଲି କୁହନ୍ତି” ।
ଉତ୍ତରରେ ତୁମେ କହୁଚ “ହୁଁ” ।

ସ୍କୁଟର ରାଜମହଲ ଫ୍ଲାଏଓଭର ତଳ ଦେଇ ଜନପଥରେ ପଶୁଚି । ମୁଁ ପଛକୁ ମୁହଁ ବୁଲେଇ ପଚାରୁଚି, “ହୁଁ?”

ତୁମ ଓଠରେ ଧାରେ ହସ । ତୁମେ ଚାପିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ବି ପାରୁନ ।

ମୁଁ ତୁମ ମୁହଁକୁ ଅନେଇ ପଚାରୁଚି, “ଭୁତ ତା’ହେଲେ?”
“ତୁମେ ଯାହା, ମୁଁ ସେଇଆ” ।
ମୁଁ କହୁଚି, “ପକ୍କା ଭୁତ ତା’ହେଲେ” ।
ତୁମେ ପୁରା ମୁରୁକିହସା ଦେଇ କହୁଚ, “ହଉ ଭୁତ ବାବୁ ଆଗକୁ ଅନାନ୍ତୁ । ନହେଲେ ସତସତିକା ଭୁତ ହେଇଯିବା” ।

ମୁଁ ମୁହଁ ବୁଲଉଚି । ହଠାତ୍ ଛୁରିଆନା ଫୁଲର ବାସ୍ନା । ଏଇ ୠତୁରେ ? ଫୁଟେକି ? କେଜାଣି । ମୁଁ ଆଖି ବନ୍ଦ କରୁଚି । ବାସ୍ନାରେ ମୋ ଅଣ୍ଟା ମନକୁ ମନ ସିଧା ଆଉ ମୁଁ ମୁଣ୍ଡ ଟିକି ପଛକୁ ହେଇଯାଉଚି । ମୋ ପିଠି ଉପରେ ଏବେ ତୁମ ଛାତିର ହାଲୁକା ଚାପ ।

ତୁମେ ଆଉ ରାଗିନ । ଆମ ଆଗକୁ ଷ୍ଟେସନ ଛକର କଳିଙ୍ଗ ଯୋଦ୍ଧା । ସେ କିନ୍ତୁ ରାଗିଚି । କାହିଁକି?