The world

Ramakanta Samantaray

Translated by Sailen Routray

Photo credit: A. R. Vasavi

I have cut you into tiny pieces

with the sharp sword of treachery.

Even then, you are still there.

You have forcibly made me stand

in the sand storm of hate and disgust.

I am still here though.

You have lost the oar on your side.

The other day, the oar on my side broke.

Even then

the boat moves on its own

at the mercy of the sea.

The question of

"Has the boat forgotten its path?

Or, have we lost our way?"

creeps inside us 

smacking it up. 

Note: The Odia original of this translated poem is sourced from the poetry collection 'Asaranti rekhachitra', published in 2022 by Bhubaneswar-based publication house Barsha Publication. The poet Ramakanta Samantaray, born in 1972, has studied painting at the Bibhuti Kanungo College of Art and Craft (Bhubaneswar), and Odia Literature and Language at the Utkal University (Bhubaneswar). His doctoral work was a meditation on contemporary theatre in Odia. With this combination of literature, language, and the visual arts, he has been constantly working to create hybrid narratives. Apart from being a painter, he has also published fifteen books, including collections of poems and short stories, and novels. He has written and published articles on art, artists, and monographs in Odia. He presently lives and works in Bhubaneswar. 

କାଳିଆଙ୍କ ବସ୍ତାନୀରେ ଡୋରିବନ୍ଧା ଉପାଖ୍ୟାନ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

 ବାଙ୍ଗଲାଦେଶର ରାତାର୍ଗୁଲ ଜଙ୍ଗଲରେ ଡଙ୍ଗା ବାହୁଥିବା ଜଣେ ଲୋକ
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍/ ଅବ୍‌ଦୁଲ୍ ମୋମିନ୍

ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଅବିଭକ୍ତ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଧୋୟା ଅଞ୍ଚଳର ନିଜ ଗ୍ରାମ ବଳରାମପୁରରୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ପାଖର ଗାଁ କରିଲୋପାଟଣାର ସେବର ଏମ୍.ଇ. ସ୍କୁଲ ଜୟରାମ ଦାସ ମଧ୍ୟଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ମାଇନର ପାଠ ସାରି କାଳିଆ (ପର ସମୟର ପ୍ରଥିତଯଶା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟାପକ ପୀତାମ୍ବର ପ୍ରଧାନ) ପାଖାପାଖି ଦେଢ଼ବର୍ଷ ଆଗକୁ ନ ପଢ଼ି ଘରେ ବସିଲେ । 

ମାଇନର ପଢ଼ାବେଳେ ଶିକ୍ଷା ବର୍ଷ ଜାନୁଆରୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଡିସେମ୍ବରରେ ସରୁଥିଲା । କାଳିଆ ମାଇନର ପାଶ୍ କଲା ବର୍ଷ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।

ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ୍ ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ ଆଗରୁ ଓଡ଼ିଶାର ହାଇସ୍କୁଲଗୁଡ଼ିକ ପାଟନା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସହ ଅନୁବନ୍ଧିତ ହେଉଥିବାବେଳେ, ଏବେ ସେଗୁଡ଼ିକ ନବପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସହ ଯୋଡ଼ି ହେବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ଏହି ନୂତନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟଟି ନୂଆ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଜୁଲାଇରୁ ଜୁନ୍ ଶିକ୍ଷା ବର୍ଷର ପ୍ରଣୟନ କଲେ । ତେଣୁ ସେହି ବର୍ଷ ଜାନୁଆରୀରୁ ଜୁନ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଶିକ୍ଷା ବର୍ଷ ଲାଗୁହେଲା । 

ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି କାଳିଆ ଓ ତାଙ୍କ ଦାଦାପୁଅ ଭାଇ ସେବର୍ଷ ହାଇସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ, ତାହା ହେଲେ ମାତ୍ର ଛଅ ମାସରେ ନବମ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ପାରିଥାଆନ୍ତେ । ହେଲେ, ସେହି ବର୍ଷ ତ ନାଁ ଲେଖାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ, ତାହା ପର ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ଘରେ ବସିଲେ । 

କାରଣ ତାଙ୍କର ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କର ସେମାନଙ୍କୁ ଆଗକୁ ପଢ଼ାଇବାର ସେତେ ବେଶି ଆଗ୍ରହ ନଥିଲା । ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାଳିଆଙ୍କର ଚାରି-ପାଞ୍ଚ ବାଟି ପୈତୃକ ସମ୍ପତ୍ତି ଭାଇଭାଗ ହୋଇନଥାଏ । ସେତେବେଳକୁ ପରିବାରର ମହାଜନୀ କାରବାର ଆଉ ବେଶୀ ଲାଭଦାୟକ ହେଉ ନଥିଲା । ବଡ଼ବାପାଙ୍କର ଯୋଜନା ଥାଏ କି ପୁତୁରାଟି ଜମିବାଡ଼ି କଥା ବୁଝିବ ଓ କିଛି ସ୍ଥାନୀୟ ପାଇଟି କରି ଯଦି ଉପୁରି କିଛି ପଇସା ରୋଜଗାର କରିପାରିଲା ତ ଆହୁରି ଭଲ । 

ମାଇନର ପାସ୍ କଲା ପିଲାଏ ସେବେ ଅମୀନ ଓ ଚେନ୍‌ମ୍ୟାନ୍‌ଙ୍କ ସହାୟତା କରି ଦୁଇ ପଇସା ରୋଜଗାର କରିପାରୁଥିଲେ । କାଳିଆଙ୍କ ବାପାଥିଲେ ଜଣେ ଖିଆଲି ଓ ଉଦାସୀନ ଲୋକ । ପାନବଟୁଆ, ଛାନ୍ଦ ବୋଲା, ପୁରାଣ ପାରାୟଣ ଓ ସଂସ୍କୃତ ଚର୍ଚ୍ଚା ଭଲ, ତ ସିଏ ଭଲ । ପୁଅଟି ଆଗକୁ ପାଠ ପଢ଼ୁ କି ନ ପଢ଼ୁ ସେ ବିଷୟରେ ତାଙ୍କର ହୋଲାଡୋଲ୍ କିଛି ନଥିଲା ।

ଶିକ୍ଷା ବିଷୟରେ ପରିବାରଟିର ଏପରି ଉଦାସୀନତା ପଛରେ କିଛି ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ମଫସଲର ଚାଷ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ପରିବାରମାନଙ୍କ ପାଖରେ ନଗଦ ଟଙ୍କା ସେବେ ପ୍ରାୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁ ନଥିଲା । ଫସଲର ଦରଦାମ ବହୁତ କମ୍ ଥିଲା । ଧାନ ଦର ଥିଲା ଟଙ୍କାକୁ ସାତରୁ ଆଠ ଗଉଣୀ ମାତ୍ର । 

ଅଧିକାଂଶ ଗାଁ ପାଖରେ ଉଚ୍ଚବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ଉଚ୍ଚବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପିଲାଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବାର ମାନେ ଥିଲା, ଇସ୍କୁଲ ଦରମା ସହିତ ବୋର୍ଡ଼ିଂର ଖର୍ଚ୍ଚାପାଣି ମଧ୍ୟ ତୁଲାଇବା । ଏଣୁ ଫସଲ ବିକି ପିଲାଙ୍କୁ ବିଦେଶରେ ରଖି ପାଠ ପଢ଼ାଇବା ଅଧିକାଂଶ ସଙ୍ଗତିସମ୍ପନ୍ନ ମଫସଲି ପରିବାରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ତେଣୁ ସେବେ ସମ୍ଭବ ନଥିଲା ।

ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ କାଳିଆଙ୍କ ପାଠପଢ଼ା ବନ୍ଦ ରହିଲା । ହେଲେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଇଚ୍ଛା ତାଙ୍କର ଓ ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କର ମନରୁ ଗଲା ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷା ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ରହିବ ପାଇଁ, ମୁରଲୀ ଭାଇଙ୍କ ଟୁଙ୍ଗୀରେ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ଭାଇ ଦୁହେଁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । 

ମାଇନର ପଢ଼ାବେଳେ ପୁରସ୍କାର ଭାବରେ ପାଇଥିବା ବହି ଓ ବାପାଙ୍କ ବସ୍ତାନୀର ‘ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ’, ‘ଲାବଣ୍ୟବତୀ’, ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ । ଏଠୁ ସେଠୁ ଯୋଗାଡ଼ କରିଥିବା ପୁରୁଣା ପତ୍ରପତ୍ରିକା କିଛି ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢ଼ା ହୁଏ । ସଞ୍ଜବେଳେ ବୃନ୍ଦାବନଙ୍କ ପିଢ଼ ତଳେ କାଳିଆଙ୍କ ବାପା ସାହିତ୍ୟ ଓ ବ୍ୟାକରଣ ବିଷୟରେ ନାନାଦି ପ୍ରଶ୍ନ ପ·ରନ୍ତି ।

ଶ୍ରୀରାମପୁରୀ ବାଲିକାଗଜର ଏକ ଖାତାରେ ଏହି ସମୟରେ କାଳିଆ କବିତା, ଗପ, ଉପନ୍ୟାସ ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କର ନ୍ୟାୟନିଶାପ କରିବାରେ ଆଖପାଖର ଅଞ୍ଚଳରେ ନାଁ ଡାକ ଥିଲା । ସେ ନିଜ ପିତାଙ୍କ ସହିତ ଅନେକ ସମୟରେ ବିବାଦର ସମାଧାନ କରିବା ପାଇଁ ଯାଆନ୍ତି । 

ସ୍କୁଲରେ ନାଁ ଲେଖା ନ ହୋଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ନାନାଦି କାମ କରି କାଳିଆଙ୍କ ସମୟ କଟିଯାଉଥିଲା । ଦେଢ଼ ବର୍ଷ ଏପରି ଘରେ ବସିଲା ପରେ, ବସ୍ତାନୀର ଡୋରି ଫିଟିଲା । ସେ ଆଉ ଥରେ ଗାଁ ଠାରୁ ପାଞ୍ଚ ଛ’ କୋଶ ଦୂର ଏକ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଛାତ୍ର ଭାବରେ ନାଁ ଲେଖାଇଲେ ।

ବି.ଦ୍ର.- ଏହି ଲେଖାଟିର ଉପାଦାନ କଟକସ୍ଥ ଓଡ଼ିଶା ବୁକ୍ ଷ୍ଟୋର ୧୯୮୨ ମସିହାରେ ଛାପିଥିବା ପ୍ରାଧ୍ୟାପକ ପୀତାମ୍ବର ପ୍ରଧାନଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଘାସଫୁଲର ନିଜକଥା’ରୁ ସଙ୍ଗୃହୀତ । ଆଲେଖଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ରେ ପ୍ରଥମେ ଛପିଥିଲା ।

At mid night

Ramakanta Samantaray

Translated by Sailen Routray

Photo credit: A R Vasavi

At the stroke of mid night 

it feels like my two feet 

have escaped to the forecourt. 

It feels like the two hands are gone 

and are practicing some raag

on father's old harmonium 

from under the bed.

My sleep shatters.

You sing

and make me sleep again

on a soft bed of hundreds of sharp arrows.

Then you carry my body

that has no arms and legs 

to the country of tiny stars

that lies closest to the top of our home.

You throw me from there.

Floating down from space,

I get sown, in the earth.

When I come 

the morning of the day after

holding a cup of tea for you,

you have fallen into sleep

having wrapped around

a clean shawl

of a beautiful complaint.  

Note: The Odia original of this translated poem is sourced from the poetry collection 'Asaranti rekhachitra', published in 2022 by Bhubaneswar-based publication house Barsha Publication. The poet Ramakanta Samantaray, born in 1972, has studied painting at the Bibhuti Kanungo College of Art and Craft (Bhubaneswar), and Odia Literature and Language at the Utkal University (Bhubaneswar). His doctoral work was a meditation on contemporary theatre in Odia. With this combination of literature, language, and the visual arts, he has been constantly working to create hybrid narratives. Apart from being a painter, he has also published fifteen books, including collections of poems and short stories, and novels. He has written and published articles on art, artists, and monographs in Odia. He presently lives and works in Bhubaneswar. 

ପୁଷ୍ପ ବର୍ଗ ୯-୧୦

ପାଲି 'ଧର୍ମପଦ'ର ଓଡ଼ିଆ ପଦ୍ୟାନୁବାଦ

ଅନୁବାଦକ - ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସ୍

ଓଡ଼ିଆ ପଦ୍ୟାନୁବାଦ

ଯେ ପୁଷ୍ପ ଅଟଇ‌ ସୁନ୍ଦର ଓ ବର୍ଣ୍ଣଯୁକ୍ତ ।

ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ହୋଇଲେ ସେ ଯେପରି ସାର୍ଥକ ।।

ସୁଭାଷିତ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିଲେ ପାଳନ ।

ହୋଇଯାଏ ସେହି ବାଣୀ ନିଶ୍ଚେ ଫଳପୂର୍ଣ୍ଣ ।୯।

ସୁମନସ ଗୁଚ୍ଛରୁ ବହୁତ ଯେହିପରି ।

ଅବତସନଟିମାନ ନିର୍ମିତ ହୁଅଇ  ।।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକେ ଯେଉଁ ମନୁଷ୍ୟ ହୁଅଇ ଜାତ ।

କୁଶଳ କର୍ମ ତାହାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଉଚିତ ।୧୦।

ମୂଳ ପାଲି ପଦ

ଯଥାପି ରୁଚିରଂ ପୁପ୍ଫଂ ବର୍ଣ୍ଣବନ୍ତଂ ଅଗନ୍ଧକଂ ।

ଏବଂ ସୁଭାସିତା ବାଚା ସଫଳା ହୋତି କୁବ୍ୱତୋ ।।

ଯଥାପି ରୁଚିରଂ ପୁଷ୍ପଂ ବର୍ଣ୍ଣବତ୍ ସଗନ୍ଧକମ୍ ।

ଏବଂ ସୁଭାଷିତା ବାଚା ସଫଳା ଭବତି କୁର୍ବତଃ ।୯।

ଯଥାପି ପୁପ୍ଫରାସିମ୍ହା କୟିରା ମାଳାୁଗୁଣେ ବହୂ ।

ଏବଂ ଜାତେନ ମଚ୍ଚେନ କତ୍ତବ୍ୱଂ କୁସଳଂ ବହୁଂ ।।

ଯଥାପି ପୁଷ୍ପରାଶେଃ କୁର୍ୟ୍ୟାତ ମାଳାଗୁଣାନ ବହୂନ ।

ଏବଂ ଜାତେନ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଂ କୁଶଳଂ ବହୁ ।୧୦।

ଅନୁବାଦକୀୟ ଟୀକା: ଏହି ଅଧମ ଅନୁବାଦକକୁ ପାଲି ଜଣା ନାହିଁ । ଏଣୁ ଏହି ପଦ୍ୟାନୁବାଦଟି ପାଇଁ ତାହାର ମୂଳ ସହାୟ ହେଲା  ପ୍ରଫେସର ପ୍ରହ୍ଲାଦ ପ୍ରଧାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ 'ପାଲି ଧର୍ମପଦ' ଗ୍ରନ୍ଥଟି, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ସଂସ୍କୃତ ରୂପାନ୍ତର ସହ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟାନୁବାଦ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ଗ୍ରନ୍ଥଟିର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । କିନ୍ତୁ ଏହି ଅନୁବାଦକ ୧୯୯୪ ମସିହାରେ କଟକସ୍ଥ ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା ଫ୍ରେଣ୍ଡ୍‌ସ୍‌ ପବ୍ଲିଶର୍ସ ଛାପିଥିବା ଦ୍ୱିତୀୟ ସଂସ୍କରଣଟି ବ୍ୟବହାର କରିଛି । ଏହା ଛଡ଼ା ଏହି ପଦ୍ୟାନୁବାଦ କରିବା ପାଇଁ 'ଦି ସେକ୍ରେଡ଼୍ ବୁକ୍ସ୍ ଅଫ୍ ଦି ଇଷ୍ଟ୍' ସିରିଜ୍‌ରେ ମାକ୍ସ୍ ମ୍ୟୁଲର୍‌ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ 'ଦି ଧମ୍ମପଦ' ଇଂରାଜି ଗ୍ରନ୍ଥଟିର ୨୦୧୩ ମସିହାରେ ରୁଟ୍‌ଲେଜ୍ ଛାପିଥିବା ସଂସ୍କରଣଟିର ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି ।

Thirst

Ramakanta Samantaray

Translated by Sailen Routray

Photo credit: A. R. Vasavi

Why is the moon on leave

on a night like the full moon?

Do not blame me.

Don't even tell me

my hands are still stained with blood

because I had murdered a long time back.

I had left home in an exile

with tears and sobs.

I had made the procession of stars take a vow

to keep my news without an address.

So, don't think I have forgotten you.

The veins of every stone have water,

even if it's only a drop.

I have broken a whole hill down

just for that drop of water.

Now my throat is sticky with thirst.

Get me a fistful of water from the river 

in the fairytale you are hiding in.

Don't say no. 

Note: The Odia original of this translated poem is sourced from the poetry collection 'Asaranti rekhachitra', published in 2022 by Bhubaneswar-based publication house Barsha Publication. The poet Ramakanta Samantaray, born in 1972, has studied painting at the Bibhuti Kanungo College of Art and Craft (Bhubaneswar), and Odia Literature and Language at the Utkal University (Bhubaneswar). His doctoral work was a meditation on contemporary theatre in Odia. With this combination of literature, language, and the visual arts, he has been constantly working to create hybrid narratives. Apart from being a painter, he has also published fifteen books, including collections of poems and short stories, and novels. He has written and published articles on art, artists, and monographs in Odia. He presently lives and works in Bhubaneswar. 

ଜଣେ ବାପା ଓ ତାଙ୍କ ପୁଅମାନେ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଚୈନିକ ଚିତ୍ର 'ଖେଳୁଥିବା ପିଲେ'-୧୧୫୦ ମସିହା
ରେଶମ ଉପରେ କାଳି ଓ ରଙ୍ଗ
ଚୈନିକ ଜାତୀୟ ସରକାରର ସଙ୍ଗ୍ରହ
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସ୍

ମନ୍ମଥନାଥ କୁଣ୍ଡୁଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୯୪୫ ମସିହାର ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ, ଗଡ଼ଜାତିଆ ମୟୁରଭଞ୍ଜରେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଉତ୍ତର-ସ୍ୱାଧୀନତାର ଶିକ୍ଷାର ଇତିହାସ କେବେ ଲେଖାଗଲେ ତାହା ତାଙ୍କ ବିନା ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ରହିବ । ଓଡ଼ିଶାରେ ପଛୁଆ ବର୍ଗର ଶିକ୍ଷା ଓ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ନିମନ୍ତେ ସେ ଜଣାଶୁଣା । 

ସବୁ ଭଲ ଗବେଷକଙ୍କ ଭଳି ତାଙ୍କର ଜୀବନ ଓ ଜୀବିକା ଭିତରେ ଅନେକ ସମୟରେ କିଛି ବିଶେଷ ତଫାତ ନାହିଁ । ୧୯୮୬ ମସିହାରୁ ୧୯୯୬ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ନିଜ ସାନପୁଅ କିଟି ଉପରେ ଗବେଷଣା କରୁଥିଲେ । ସେଥି ଉପରେ ଆଧିରିତ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ବ୍ରିଟିଶ କାଉନସିଲ ଜର୍ଣ୍ଣାଲରେ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ଏବେ ସେହି ଅନୁଭୂତି ଓ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ବୃହତ୍ତର କାମକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଆରେ ଗୋଟେ ବହି ‘ଆମ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ବନାମ ଆମେ ଓ ଆମ ସ୍କୁଲ’ ଶୀର୍ଷକରେ ଶିକ୍ଷାସନ୍ଧାନ ଦ୍ୱାରା ଛପାଯାଇଅଛି ।

ଥରେ କିଟିକୁ ଅଢ଼େଇ ବର୍ଷ ଖଣ୍ଡେ ହୋଇଥିବ । ପିଲାଟିକୁ ଥଣ୍ଡାକାଶ ହୋଇଥିଲା । ଇଆଡ଼େ ବାପା ଘିନିଆସିଲେ କଦଳୀ ଫେଣା । କିଟି କଦଳୀ ଖାଇବା ଆରମ୍ଭ କଲା । ତ ମନ୍ମଥ ବାବୁ କଦଳୀ ଫେଣାକୁ ନେଲେ । ଉଚ୍ଚା ଗୋଟିଏ ଥାକରେ ରଖି ଦେଲେ । ଏଣେ କିଟୁ ବାବୁ କଦଳୀ ଖାଇ, ଡିଆଁଡିଇଁ କରି ଆସିଲେ । କଦଳୀ ଖୋଜି ନ ପାଇଲେ । 

ପୁଅକୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ମନ୍ମଥ ବାବୁ କହିଲେ ଯେ କଦଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ମୂଷା ନେଇଯାଇଛି । ଏହି ବ୍ୟାଖ୍ୟାନରେ ରାଜି ହୋଇ କିଟି ବାବୁ ଅଭିନୟ କରି କଦଳୀ ରଖାହୋଇଥିବା ଥାକକୁ ଦେଖାଇ କହିଲେ ଯେ ହଁ ସେ ମୂଷା କଦଳୀକୁ ନେଇ ସେଇ ଥାକରେ ରଖି ଦେଇଛି । 

କିଟି ତ ବାହାରେ ଖେଳୁଥିଲା । ଜାଣିଲା କେମିତି ? ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନେକ ନିଷିଦ୍ଧ ଜିନିଷ ମଧ୍ୟ ସେଇ ଥାକରୁ କଢ଼ା ହୋଇଥିବ । କିଟି ବାବୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିବେ । ବାପାଙ୍କ ମିଛ ଧରାପଡ଼ିଲାଠୁଁ ବାପା ଏଥରକ ମୂଷା ବନିଲେ ।

ଥରେ କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ ସପରିବାର ନିଜ ସାନ ଭାଇଙ୍କର ପିଲାପିଚିକାଙ୍କ ସହିତ ନିଜ ଗାଁ ମଙ୍ଗଳପୁର ଯାଉଥାଆନ୍ତି ଗୋଟିଏ ମୂର୍ତିଖିଆରେ । ଆଉ କିଛି ବାହନ ନ ପାଇ ଗୋଟିଏ ଟ୍ରଲି ରେକେସାରେ ଯାଉଥାନ୍ତି ସମସ୍ତେ । ରେକେସାରେ ଲଟକିଥିବା ପାଣି ବୋତଲ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ସହିତ ବାଜି ଶବଦ ବାହାରୁଥାଏ । 

କିଟି ବାବୁ ବାଟରେ କହିଲେ ଯେ, "ବାବା ଦେଖ ପାଣି ବୋତଲ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଉଛନ୍ତି ‌।" କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ ତହିଁକି ପଚାରିଲେ, "ତ ସେମାନେ କଅଣ କଥା କହୁଛନ୍ତି କହ ।" କିଟି ନିରିଖେଇକରି ଶୁଣି କହିଲା ଯେ, "ଜଣେ ଆରଜଣଙ୍କ ପାଖରେ କେତେ ପାଣି ଅଛି ସେ ବିଷୟରେ ପଚାରୁଛି ।"

କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ କୁହନ୍ତି ଯେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଆମେରିକାର ପିଲାଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଆମ ଦେଶର ପିଲାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚତୁର ଓ ତାଙ୍କର ବୟସ ଅନୁସାରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଜ୍ଞ । କାରଣ ହେଲା କି ଆମର ପିଲାମାନେ ବଡ଼ ବଡ଼ ପରିବାରମାନଙ୍କରେ ବଢ଼ନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ କଥା ହେବାର, ଶୁଣିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳେ । ଗରମ ଦେଶ ହୋଇଥିବାରୁ ବାହାରେ ସମୟ ବିତାଇବାର ଅନେକ ସୁବିଧା ମଧ୍ୟ ଅଛି । ଏହି ସବୁ ଫଳରେ ପିଲାମାନଙ୍କର ଶୈଶବରେ ଅନେକ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । 

ମାତ୍ର ପରେ ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଘଟୁଥିବା ନାନା ଛାତ୍ରବିରୋଧି ଓ ଶିକ୍ଷାବିରୋଧି କାଣ୍ଡ କାରଖାନା ଯୋଗୁଁ ପିଲାମାନେ କାଉନ୍ଦା ହେବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଏହା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପିଲାମାନଙ୍କର ଅନୁଭୂତିର ପୂରା ଓଲଟା । ସେଠାରେ ଘରେ ପିଲାଙ୍କ ପାଖରେ କେବଳ ବାପା ଓ ମାଆ । ସେମାନେ ପୁଣି ଘରେ ପ୍ରାୟ ନଥାଆନ୍ତି । ପିଲା ଘରେ ଓ ପଡ଼ିଶାରେ ବହୁତ ଅଳ୍ପ ଲୋକଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସେ । 

ଏଣୁ ଶୈଶବରେ ତାହାର ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ସେତେ ବେଶି ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଥରେ ଇସ୍କୁଲ ଯିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ, ସେ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିଶୁକୈନ୍ଦ୍ରିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଣାଳୀରୁ ଅନେକ କିଛି ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରି ତାହାର ତଡ଼ିତ ମାନସିକ ବିକାଶ ଘଟେ । ହେଲେ ଆମ ପିଲାଏ ଇସ୍କୁଲରେ ହିଁ ମାଡ଼ ଖାଇ ଯାଆନ୍ତି ।

ଥରେ କିଟିକୁ କୁଣ୍ଡୁ ସାରେ ଭୂଗୋଳ ପଢ଼ାଉ ଥାଆନ୍ତି । ପାଠଟି ଥାଏ ଚଣ୍ଡିଗଡ଼ଠାରେ ନେକଚନ୍ଦ ବର୍ଯ୍ୟବସ୍ତୁରୁ ତିଆରି କରିଥିବା ପ୍ରସ୍ତର ଉଦ୍ୟାନ ବିଷୟରେ । ପାଠ ପଢୁଥିଲା ବେଳେ ମନ୍ମଥବାବୁଙ୍କର ମନେ ପଡ଼ିଲା ଯେ କିଛି ଦିନ ତଳେ ଟେଲିଗ୍ରାଫ ଖବର କାଗଜରେ ନେକଚନ୍ଦଙ୍କର ଆଲୋକଚିତ୍ର ସହ ଏକ ଛୋଟ ଆଲେଖ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । 

ତ ଲେ ବାପପୁଅ ଲାଗିଗଲେ ଲେଖା ଖୋଜାରେ । ଲେଖାଟି ଖୋଜା ହୋଇ ପେନସିଲ ବାକୁସରେ ସାଇତା ହେଲା । କିଟି ଯୋଜନା କରିଥାଏ ଯେ ଭୂଗୋଳ କିଲାସରେ କାଲି ସିଏ ନେକଚନ୍ଦଙ୍କର ଫଟୋ ଦେଖାଇବ । ଓ ସମସ୍ତେ ସେ ଫଟୋ ଓ ଲେଖା ଦେଖିବେ । ତାହା ପର ଦିନ ଯେତେବେଳେ କିଟି ମ୍ୟାଡମଙ୍କୁ ଫଟୋ ଦେଖାଏ, ତା'କୁ ଧମକାଣ ମିଳିଲା । ପାଟି ନ କରିବା ପାଇଁ । ପିଲାଟିର ସବୁ ଉତ୍ସାହ ତରଳି ବହିଗଲା ।

କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ ପିଲାଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଅନ୍ତି । ମାତ୍ର ତା'ଙ୍କୁ ମେଣ୍ଢା ବନାଇ ତଥାକଥିତ ଘୋଷାବଳଦିଆ ଭଲ ଛାତ୍ର ବନାଇବା ପାଇଁ ନୁହେଁ । ଆଜିକାଲି ଯେପରି ମାଆ ପେଟରୁ ବାହାରିବା କ୍ଷଣି ବାପା ମାଆଙ୍କୁ ପିଲା କାନ୍ଧରେ ବେଗେ ଝୁଲେଇ ଇସ୍କୁଲୁ ପଠେଇବା ପାଇଁ ତର ସହୁନି, କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ ନିଜ ପିଲାଙ୍କୁ ସେପରି ପାଳିନଥିଲେ । 

ହେଲେ ଅନେକ ସମୟରେ ଅଭାବେ ସ୍ୱଭାବ ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ତାଙ୍କ ବଡ଼ ପୁଅ ପୁପୁକୁ ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ ମାତ୍ର ତିନି ବରଷ ବୟସରେ ଇସ୍କୁଲୁରେ ଛାଡ଼ିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । କନଭେଣ୍ଟେ ଇସ୍କୁଲୁରେ, ପୁଣି ବୟସ ବଢ଼ାଇ ।

କାରଣ ସରଳ । କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ ଓ ତାଙ୍କର ଧର୍ମପତ୍ନୀ, ଉଭୟ ସେତେବେଳେ ଚାକିରୀ କରୁଥାଆନ୍ତି । ପୁଅକୁ ସାତ ମାସ ହେଲା ବେଳକୁ ଶ୍ରୀମତି କୁଣ୍ଡୁ ଚାକିରୀ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ତାହା ପୁଣି କୁଣ୍ଡୁବାବୁଙ୍କ ଠାରୁ ଦେଢ଼ଶ କିଲୋମିଟର ବାଟ । 

ପୁପୁ ବାବୁ ବଢ଼ୁଥାଆନ୍ତି ଚାକରମାନଙ୍କ କୋଳରେ । ଅଧିକାଂଶ ଦିନ ଘରକୁ ଫେରିଲା ବେଳକୁ କେତେବେଳେ ମୁଣ୍ଡ ଫାଟିଥାଏ, ଗୋଡ଼ ଛିଣ୍ଡିଥାଏ, କି ଖିର ବୋତଲ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବାରୁ ଶ୍ରୀମାନ କୁଣ୍ଡୁ ରହିଯାଇଥାନ୍ତି ଖାଡ଼ାଖାଡ଼ା ଉପାସ । 

ସରକାରୀ ଇସ୍କୁଲୁରେ ତ ଆଉ ତିନି ଚାରି ବରଷର ପିଲାମାନଙ୍କର ନାଁ ଲେଖାଇ ହବନି । କାହିଁକି ଲେଖେଇ ହବନି, ସରକାରୀ ଇସ୍କୁଲୁରେ ଯେ କାହିଁକି ଆଉ ଶିଶୁ ଶ୍ରେଣୀ ନାହିଁ, ତାହା ଅବଶ୍ୟ ମାଆ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଜାଣନ୍ତି । ତ ବାଲେଶ୍ୱରର କନଭେଣ୍ଟ ଇସ୍କୁଲୁରେ ପଚରାଉଚରା କରାଗଲା । 

ସେତେବେଳେ ନର୍ସରୀ ନ ଥାଏ । ଆଜିକାଲି ଯାହାକୁ ଏଲ୍.କେ.ଜି. କହୁଛନ୍ତି, ତାହା ମଧ୍ୟ ନଥାଏ । କେଜି କହିଲେ ମାତର ଗୋଟାଏ କିଲାସ । ଏଣୁ ପୁଅର ବୟସ ବଢ଼ାଇ ତା'କୁ ଇସ୍କୁଲୁରେ ଭରତି କରାଗଲା ।

ପ୍ରଥମ ଦିନ ପୁପୁବାବୁଙ୍କୁ ସେ ଗୋଟାଏ ଭଲ ଜାଗାକୁ ଯାଉଚନ୍ତି କହି ଭଣ୍ଡାଇ ଇସ୍କୁଲୁକୁ ନିଆଗଲା । ସବୁ ପିଲାଏ କାନ୍ଦର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଚଲାଇଥାଆନ୍ତି । କୁଣ୍ଡୁ ବାବୁ କାନ୍ଦର ପୁଣି ସଙ୍କ୍ରମଣ ହେବ ବୋଲି ଭାବି ପୁଅକୁ ଝଅଟି ନେଇ ଇସ୍କୁଲୁର ବାରଣ୍ଡାରେ ଥିବା ଗୋଟାଏ ତିନିଚକିଆ ସାଇକେଲରେ ବସାଇ, ସାଇକେଲକୁ ଜଣେ ନନ୍‌ଙ୍କର ଦାୟିତ୍ତ୍ୱରେ ଦେଇ, ଛଅରେ ହରସଉକାର ମାରିଲେ । 

ଚାରି ଘଣ୍ଟାପରେ ଫେରି ପୁଅକୁ ନବାକୁ ଆସିଲା ବେଳକୁ ଦେଖିଲେ ସେ ସାଇକେଲ ଉପରେ କାଷ୍ଠପ୍ରତିମା ସମ ବସିଛି । ବାଆକୁ ଦେଖି ପୁଅ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଫେରାଦ ହେଲା ଯେ କାହିଁକି ତା'କୁ ଏପରି ନିର୍ମମ ଜେଗାରେ ଛାଡ଼ି ଯାଇଥିଲେ ବୋଲି, ଯେଉଁଠି ସେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ସିଙ୍ଗାଣି ବୁହାଇଦେଲେ ବି ତା'ର ଲୁହ ପୋଛିବା ପାଇଁ କେହି ନାହାନ୍ତି ।

ଏ କେବଳ ପୁପୁର ଅନୁଭୂତି ନୁହେଁ । କାହିଁକି ଆମର ପିଲାମାନେ ଇସ୍କୁଲୁ ଯିବାକୁ ଏତେ ଅମଙ୍ଗ? କେବେ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡ଼ିକ ଡରଭୟର ଜେଗା ନ ହୋଇ ଆନନ୍ଦର, ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଥାନ ବନିବ? କେବେ ଶିକ୍ଷକମାନେ ପିଲାଙ୍କର ଲୁହ ଓ ସିଙ୍ଗାଣି ନିଜର ପିଲା ଭାବି ପୋଛିଦେବେ? 

ଟୀକା: ଏହି ଲେଖାଟିର ଉପାଦନ ମନ୍ମଥନାଥ କୁଣ୍ଡୁଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ ବହି ‘ଆମ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ବନାମ ଆମେ ଓ ଆମ ସ୍କୁଲ’ରୁ ସଙ୍ଗୃହିତ । ପୁସ୍ତକଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥ ସଂସ୍ଥା ଶିକ୍ଷାସନ୍ଧାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ । ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟିରେ ଛପିଥିଲା । 

Who is he?

Ramakanta Samantaray

Translated by Sailen Routray

Photo credit - A R Vasavi

Have you lost him?
Or is he lost?

From the other side of the window

a long hand stretches across 

saying, "Push off to sleep."

It put me to sleep

singing a lullaby

caressing my head.

I fall asleep.

The day passes,

and the evening gets over,

so does the night.

He has no presence,

even in my undivided sleep.

Despite having given his word

he does not come,

even in dreams.

One who is not there 

while one is awake,

isn't there 

even in dreams. 

When I look for him

I never find him besides me.

Never, 

ever. 

Note: The Odia original of this translated poem is sourced from the poetry collection 'Asaranti rekhachitra', published in 2022 by Bhubaneswar-based publication house Barsha Publication. The poet Ramakanta Samantaray, born in 1972, has studied painting at the Bibhuti Kanungo College of Art and Craft (Bhubaneswar), and Odia Literature and Language at the Utkal University (Bhubaneswar). His doctoral work was a meditation on contemporary theatre in Odia. With this combination of literature, language, and the visual arts, he has been constantly working to create hybrid narratives. Apart from being a painter, he has also published fifteen books, including collections of poems and short stories, and novels. He has written and published articles on art, artists, and monographs in Odia. He presently lives and works in Bhubaneswar.